A n t ik d a V r fa L sa fa si

182 C o p lesto n F. H istory o f p h ilosop h y. V o l .l . - N e w Y ork -L on d on -T oron to-S yd n ev-
A uckland, 2 0 0 3 . P. 1 4 2 -143.
183 C op leston F. H istory o f p h ilosop h y. V o l .l . - N e w Y o rk -I,on d on -T oron to-S yd n cy-
A uckland, 2 0 0 3 . P. 145-146.
184 П латон. С обр. соч. В 4 -х тг. Т. —М.: М ысль, 1990. С .5 96.
158

---

(uni Protagor, Kratil davom ettirishgan) o ‘rtasidagi ziddiyatni hal etish 
zarur deb hisoblaydi. Bu m asala b o ‘yicha m ulohazalarini Platon “ Kratil” 
dialogida Sokratning Kratil bilan suhbati orqali bildiradi. Sokratning, 
agar predm et o ‘z holatidan chiqib, o'zgarib turadigan bo‘lsa, uni avval 
bir narsa desag-u, keyin boshqa narsa desak yoki biz m ana shu gaplami 
aytayotganda u boshqa narsaga aylana borsa va dastlabki holatidan 
chiqib keta borsa, uni avvalgi nomi bilan atasak, to ‘g‘ri b o ‘ladim i? degan 
savolini Kratil o ‘rinli deb hisoblagach, Sokrat mulohazalarini davom 
ettiradi: hech qachon m uqim bir holatda turm aydiganni biror narsa deb 
bo‘ladim i? Axir u biror holatida muqim turib qoladigan b o ‘lsa, uning 
hech qanday o ‘zgarm aganligi k o ‘rinib turgan boMardi; boshqa tom ondan 
qarasak, agar narsa o ‘z holicha qoladigan bo‘lsa, u o ‘z g ‘oyasi 
chegarasidan chiqm ay turib qanday o ‘zgaradi yoki harakatlanadi? Kratil, 
unday bo ‘lishi m um kin emas, deydi. Sokrat m ushohada yuritishda 
davom etadi: Birinchi holatida uni hech kim bila olmas edi. Biluvchi 
shaxs uni endi bila borganda, u shu lahzada avvalgi holatidan chiqib, 
boshqa narsa b o ‘lib qolardi va uning nim a ekanini yoki qanday holatda 
turganini bilib b o ‘lmasdi; hech qanday bilish m uayyan holatda emasligi 
m a ’lum narsani 
o ‘m atishga 
qodir emas. 
Kratil 
Sokrat 
fikrini 
tasdiqlaydi185.
Bilim nim a? deb savol q o ‘yib, unga javob berishda 3 ta fikrning 
xatoligini k o ‘rsatadi: 1) bilim - bu hissiy idrok; 2) bilim - bu to ‘g ‘ri fikr,
3) bilim - bu “m a’noga ega” to ‘g ‘ri fikr.
Platon fikricha, bilim: 1) ishonchli va 2) mavjud narsa to ‘g ‘risida 
bo‘lishi kerak. Hissiy idrok bu m ezonlarga javob bermaydi.
Protagor fikrini tanqid qilib, “B archa narsaning o ‘lchovi - bilimli 
inson”, degan fikm i ilgari suradi. Uningcha, hissiy bilim o ‘zgaruvchan 
b o iib , undan oldin o ‘zgarm as bilim b o ‘lishi kerak. “Teetet”da Platon 
buni quyidagicha asoslaydi:
1. Idrok - to ‘la bilim emas, chunki bilim deb hisoblanadigan 
narsaning katta qismi hissiy idrok obyekti b o ‘lmagan term inlam i o ‘z 
ichiga oladi.
2. Hatto o ‘z sferasida ham idrok bilim emas. Biz birorta obyekt 
to ‘g ‘risida haqiqatni bilmay turib - u m avjudm i yoki y o ‘qmi, boshqa 
predm etlarga o ‘xshashm i yoki yo ‘qmi ekanligini aniqlamay turib, - uni 
bilam iz deb ayta olm aym iz186.