aylanadan iborat. Barcha tom onidan dunyoviy jo n bilan o ‘rab
olingan
olam tanasi (jism i) 4 ta elementdan: yer, suv, olov va havodan tashkil
topgan.
Bu
elementlar,
sonlar
qonuniga
m uvofiq
proporsional
birikm alam i hosil qiladilar.
“A yniyat” doirasi harakatsiz yulduzlar aylanasini, “o ‘zga’"lar
avlanasi planetalar aylanasini hosil qiladi.
Yer, suv, olov, havo elem entlari moddiy b o ‘lgani uchun, geom etrik
jism lar singari, tekisliklar bilan chegaralangan. Y er shakllar bilan
chegaralangan. Y er shakli — kub, suv - ikosaedr, olov - piramida,
havo -
oktaedr shaklida. Osmon dodekaedr singari bezangan. Dunyoviy jon
hayotini son m unosabatlari va garm oniyasi boshqaradi. Dunyoviy jon
faqat hayot b o ‘libgina qolmay, balki harakat qobiliyatiga ham ega.
0 ‘zining aylana bo‘ylab harakatida m ohiyatga ega narsalar bilan
to 'q n ash ar ekan, o ‘z so 'z i bilan nim alarga o'xshash, nim alardan farq
qilishi to ‘g‘risida aytadi. Shuningdek, u qayerda, qachon,
qanday qilib
abadiy borliqqa va boshqa m avjudlikka nisbatan yashashi haqida
guvohlik beradi. Bu guvohlik so ‘zi “ayniyat”ga nisbatan ham, “o ‘zga”ga
nisbatan ham birdek haqiqat. Ular hissiy idrok etiladigan narsalarga
tegishli bo ‘lganda, qat’iy tarzdagi chin fikr va e ’tiqod paydo b o ‘ladi.
Ular aqlli narsalarga tegishli bo']ganda.fikr va bilim zaruriy tarzda
o'zin in g takom iliga у etadi.
Inson joni olam joniga o ‘xshash - bir xil garmoniya, o'xshash
girdoblar. AvvaJ u (inson joni) yulduzda bo'lgan., biroq unda tanada
bo ‘lgani uchun tartibga solinm agan;
inson hayotining m aqsadi -
dastlabki tabiatini tiklash. Bu m aqsadga osm onning aylanishi va
garm oniyani o ‘rganish orqali erishiladi. Buning quroli bo‘lib hislarimiz:
k o ‘rish elem enti va boshqalar xizm at qiladi. Shular maqsadni o ‘ziga
erishishiga xizm at qiladi va u orqali garm oniyaga eltadi. U nga nutq
qobiliyati va m uzikaviy ovoz ham xizm at qiladi.
G arm oniya
harakatiga jonining
aylanm a
harakati
o'xshash.
“Tim ey”da inson jonining qushlar va boshqa hayvonlar tanalariga
k o ‘chib o ‘tishi haqidagi fantastik qarashlar bayon qilinadi. Jon kirgan
hayvon turi insonning axloqiy sifatlariga ega b o ‘ladi. Tozalangach, jon
0
‘zining yulduziga qaytadi.
Platonning bilish nazariyasi
uning jo n to 'g 'risid a g i ta ’limoti bilan
uzviy bog‘liq. Platonning tugal bilish nazariyasi bayonini ham hech bir
dialogida uchratm aymiz. Bilish m asalalari “Teetet” dialogida m uhokam a
etiladi, ammo unda bilimning nima ekaniigiga aniq ta ’rif bermaydi,
157
asosan, xato nazariyalarga raddiya beriladi, xususan, bilish nazariyasi
hissiy idrok sifatida tanqid qilinadi. 182
Platon ustozidan obyektiv va universal ishonchli
bilim m avjudligiga
bo‘lgan ishonchni qabul qilib olib, uni nazriy asoslashni xohlagan v a shu
sababli bilim nim a v a u nim a haqida, degan savollarga javob topishga
urinib, bilish muam m olari bilan shug‘ullangan. Bunda Platon tanlagan
m etodning mohiyati shundan iborat ediki,
u dialektika yordam ida
Geraklit ontologiyasi va Protagor epistem ologyasi asosida qurilgan bilim
konsepsiyasini aniq ta ’riflab, undan chiqadigan xulosani tadqiq etib,
m azkur konsepsiyani chin bilim konsepsiyasi deb hisoblab boMmaslikni
ko ‘rsatm oqchi b o ‘ladi183.
Platon fikricha, predm etlar mohiyatini bilish ham m aga ham tegishli
bo‘lm agan qobiliyat. “F alsafa” “dom ishm andlikni sevish” bo ‘lib, u
haqiqat m aqom iga ega bilim lam i hosil qilgan kishilarga ham, hech
narsani bilm aydigan kishilarga ham taalluqli emas.
Chin bilim larga ega
faqat xudo bo‘lib, unda bilim ga intilishga ehtiyoj y o ‘q. Bilim siz kishilar
jaholatda b o ‘lib, ular o ‘z nodonliklarini tushunib yetm aydilar va shuning
uchun ham bilim olishga intilmaydilar.
Platon fikricha, faylasuf - bu bilimli va bilim siz o ‘rtasida turgan,
mukamm al boMmagan bilimdan m ukammal bilim ga intiluvchi kishidir.
F aylasuf obrazini Platon yarim afsonaviy tarzda “Bazm ” dialogida Eros
obrazida tasvirlaydi. Bilim to ‘g ‘risidagi qarashlari esa “Teetet”,
“ M enon”,
“Bazm ”,
“D avlat”
dialoglarida
aks
etgan.
Xususan,
“M enon”da bilim olishni jonning o ‘z kechinm alarini eslashidan iborat
deb tavsiflaydi va buni Sokrat nom idan quyidagi savolni q o ‘yishi orqali
ifodalaydi: “A gar barcha m avjudot to ‘g ‘risida
haqiqat jonim izda
yashaydigan b o ‘lsa, jo n esa o ‘lmaydigan b o ‘lsa, unda dadillik bilan hozir
bilm agan, eslay olm ayotgan narsamizni jondan qidirishga, y a’ni uni
eslashga unnaganim iz m a’qul em asm i?” 184
Platon fikricha, bilim turlari borliq turlariga mos kelishi kerak. U
borliqni to ‘g ‘ri tushunish uchun qadimgi grek falsafasida aniq
k o ‘rinishga ega b o ‘lib borayotgan ikki qaram a-qarshi konsepsiya
o ‘rtasidagi ziddiyatni: eleychilam ing borliqni o ‘zgarmas, harakatsiz deb
bilishi bilan G eraklitning olamni o ‘zgaruvchan,
harakatda deb tushunishi
Do'stlaringiz bilan baham: 
