A n t ik d a V r fa L sa fa si

Katarsis 
(Aristotel) - em otsional yengillashish; jonn in g jism iy, 
hissiy iflosliklardan mistik tozalanishi.
Deduksiya 
- ju z ’iyni umumiydan keltirib chiqarish; tafakkurning 
um um iydan ju z'iy g a, um umiy m ulohazadan xususiy m ulohazaga olib
263

---

boradigan y o ‘li. M asalan, “B archa insonlar o ‘lim ga m ahkum ”, “Sokrat — 
inson”, demak, “Sokrat o ‘Iimga m ahkum ” .
Deizm 
— Bu e’tiqodning negizida, Xudo, garchi u dunyoda uning 
birinchi sababchisi sifatida mavjud bo ‘lsa-da, yaratilishdan keyin 
olam ning 
harakati 
uning 
ishtirokisiz 
sodir 
b o ‘ladi; 
ajoyib- 
g ‘aroyibotlam ing ham, o ‘g ‘lini yerga j o ‘natishining ham borliqqa aloqasi 
y o ‘q.
Determinizm 
— olam da sodir boMayotgan barcha jarayonlar, shu 
jum ladan, inson hayoti jarayonlarining, X udo tom onidan dastlab 
belgilanishi (teologik determ inizm yoki taqdim ing avvaldan belgilanishi) 
yoki faqat tabiiy hodisalar tom onidan taqozolanishi (kosm ologik 
determ inizm ) yoki insonning m axsus irodasi ila belgilab berilishi 
(antropologik-axloqiy determ inizm ) to ‘g ‘risidagi ta ’limot boMib, u inson 
erkinligi, m as’uliyati uchun o ‘rin qoldirmaydi.
Dxarma 
(sanskr.) 
-
k o ‘p hollarda kosm osning ham, sotsium ning 
ham rivojlanishini bildiradi, keyingi holda “qonun”sifatida talqin 
qilishga y o ‘l beradi.
Dialektika 
- Falsafiy metod, argum entlash san ’ati, m antiq fani. 
Kant, Gegel, M arkslar foydalanishgan. Original varianti antik davr grek 
m utafakkirlari tom onidan taqdim etilgan.
E m p iriz m (grekchadan em peiria — tajriba) — bilish nazariyasidagi 
y o ‘nalish b o ‘lib, unga m uvofiq hissiy tajriba bilim lar manbai va barcha 
bilim lar tajribaga tayanadi.
Epistemologiya 
(grkchadan episteme - bilim, logos — ta ’limot) -
falsafiy-m etodologik fan boMib, unda bilim, uning qurilishi, tarkibi, 
m avjudligi va rivoji tadqiq etiladi.
Evdemonizm 
(A ristotelcha eudam ohia — huzur-xalovat, baxt- 
saodat) — etikadagi huzur-xalovat, baxt-saodatni insonning barcha 
intilishlarining motivi v a m aqsadi sifatida talqin etuvchi y o ‘nalish.
Shakl 
- avvalam bor, predm etning tashqi konturi, sirtqi k o ‘rinishi, 
m uayyan m azm unning tashqi ifodasi ham da predm etning “amorf” 
m ateriali (m aterial) mazmuni yoki uni tashkil etuvchisidan farqli o ‘Iaroq, 
predm et tartibini yoki jarayonlarning kechishi tartibini belgilaydigan 
ichki tuzilishi va strukturasi.