A n t ik d a V r fa L sa fa si

Takrorlash uchun savollar
L N eoplatonizm ning shakllanish tarixiy shart-sharoitlari qanday?
2. Plotin hayoti va asarlari to ‘g ‘risida nim alam i bilasiz?
3. Plotin falsafaning vazifasini nim ada deb bilgan?
4. Plotin Aristotelning m ateriya va shakl haqidagi qarashlariga 
qanday m unosabatda b o ig a n ?
5. Plotin jon m asalasida qanday fikrda boMgan?
6. Plotin 
Birlik 
va 
K o‘plik 
m unosabati 
m asalasini 
qanday 
tushuntirgan?
7. Plotin “Y agona” tushunchasini qanday talqin qilgan?
8. Plotin A ql to ‘g ‘risida nim alar degan?
260

---

9. Yam vlix 
Plotin 
ishlab 
chiqqan 
“Jon”, 
“ Aql”, 
“Y agona” 
tushunchalarini qanday boyitgan?
10. Prokl triadasining mohiyati nimada?
11. Arkesilay dialektikani qanday talqin qiladi?
12.Karnead bilish haqidagi qarashlarida ko'proq nim alarga e’tibor 
qaratgan?
13.Filon dunyoqarashi qanday?
14.Antilo kim?
15.Pifagorchi neoplatoniklar qarashlari to 'g ‘risida nim alam i bilasiz?
261

---

XULOSA
Qadimgi grek m adaniyatining bizning sivilizatsiyam iz uchun 
ahamiyati nihoyatda ulkan ekanligi yaxshi m a’lum. Bu haqida Gegel 
bildirgan fikr e ’tiborga loyiqdir: ““G retsiya” so ‘zida har bir yevropalik 
o ‘ziga qandaydir bir yaqin b o ‘lgan narsani eshitadi”243. Y evropa olam iga 
greklar bebaho m eros -
0
‘zining adabiyoti va san ’atini qoldirganini hech 
kim inkor etmaydi; bu falsafiy fikrga nisbatan ham tegishlidir. Kichik 
O siyoda paydo bo‘lib, grek falsafasi ikki buyuk m utafakkir - Platon va 
Aristotel davrida gullab-yashnadi va keyin neoplatonizm orqali G ‘arb va 
Sharqda tafakkur rivojiga sezilarli ta ’sir o ‘tkazdi. Y evropa tafakkuri 
taraqqiyotining ilk bosqichi bo ‘lgan va o ‘z-o ‘zicha katta m azm unga ega 
bu falsafa har qanday faylasuf talaba uchun, ayniqsa, qiziqarlidir. Grek 
falsafasi hozirgacha o ‘z ahamiyatini 
y o ‘qotm agan m uam m olarni 
o ‘rgandi; unda biz m azkur m uam m olam ing qiziq yechim larini topam iz 
va shuning uchun ham bu falsafa yevropa sivilizatsiyasining buyuk 
yutu g ‘i b o ‘lib qolaveradi244.
Qadim gi grek falsafasining Sharqda, xususan, Yaqin va 0 ‘rta 
Sharqda, ayniqsa, M arkaziy O siyoda falsafiy fikr rivojiga turtki 
berganini alohida ta ’kidlash zarur. U Yaqin va 0 ‘rta Sharqda ilmiy 
m arkazlam ing, A kadem iyalam ing, shu jum ladan, Xorazm M a’mun 
akadem iyasining 
shakllanishi, 
ularda 
jiddiy 
ilmiy, 
falsafiy 
tadqiqotlam ing olib borilishi uchun nazariy m anba b o ‘lib xizm at qildi. 
B unday ilmiy m arkazlardan M uxam m ad al-F arg‘oniy, Xorazmiy, Abu 
N asr Forobiy, Ibn Sino, Al Kindiy kabi buyuk olimlar, m utafakkirlar 
yetishib chiqdi; ular ning ilmiy-falsafiy kashfiyotlari Qadimgi grek fani 
va falsafasi a n ’analarining Sharqda “jonlanishi”, qayta tiklanishiga -
“ Sharq R enessansiga” olib keldi.
B uyuk ajdodlarim izning ilmiy m erosi Qadimgi grek m a’naviy 
merosini XV asrdan boshlab ijtimoiy hayotida xristian dini mafkurasi 
susaya borgan G ‘arbga yetkazishda zarur bog‘lovchi b o ‘g ‘in vazifasini 
bajardi, 
y a ’ni 
G ‘arb 
ilmiy 
hayotidagi 
turli 
davrlar 
aloqasini 
m ustahkam ladi, “G ‘arb U y g ‘onishi”ning boshlanishiga shart-sharoit 
yaratdi va bu bilan ilm iy-falsafiy fikr rivojidagi vorisiylikni ta ’m inlashga 
xizm at qildi.
24’ C opleston F. H istory o f philosophy. V o l.l. - N e w Y ork-L ondon-T oronto-S ydney-
A ucklaiid, 2003. P.2.
244 0 ‘sha jo y d a: P.2.
262

---