A. N. Samadov, O. S. Jumanov

1 0 . 4 .   T u x u m   m a h s u l o t l a r i  
 
Tuxum tez buziluvchan va  mavsumli  mahsulot bo„lgani sababli va 
aholining tuxumga bo„lgan ehtiyojini yil bo„yi qondirish maqsadida tuxum 
qayta ishlanib, muzlatilib va quritib konservalanadi.  
Muzlatilgan tuxum - yangi, to„liq sifatli tuxumlar chaqib, po„stidan 
ajratib,  qorishtirib  maxsus  tunuka  idishlarga  solib,  og„zi  mahkam,  zich 
qilib  berkitiladi  va  tezda  muz  xonalarga  muzlatish  uchun  yuborilai. 
Muzlatish  -  180  dan  past  (40-450  gacha  borishi  mumkin)  haroratda  olib 
boriladi.  
Savdoda  tuxumning  oqi  bilan  sarig„ini  aralashtirib,  muzlatib 
chiqarilganiga  «melanj»  deyiladi.  Melanjlar  non,  bulka,  qandolat  va 
umumiy  ovqatlanish  korxonalarida  tuxum  o„rnida  xom  ashyo  sifatida 
qo„llaniladi.  Tuxum  melanjiga  0,8%  osh  tuzi  yoki  5%  qand  qo„shib  ham 
chiqariladi.  Muzlatilgan  tuxum  mahsulotlari  5  va  10  kg  li  bankalarga 
joylanib  chiqariladi.  Bankalar  8  va  4  donadan  yashiklarga  joylanib 
qo„yiladi. Muzlatilgan tuxum mahsulotlarini - 120da 8 oygacha, 180da esa 
15 oygacha saqlash mumkin.  
Quritilgan  tuxum  maxsus  issiq  kameralarda  bosim  ta‟sirida  mayda 
qilib  pulivizator  orqali  purkab  quritib  olinadi.  Tuxum  zarrachalari  issiq 
havoda  qurib  mayin,  nafis,  sariq  tusli  kukun  ko„rinishida  kamera  ostiga 

---

170 
 
tushadi.  quritish  uchun  sifatli  yangi  tuxumlar  olinadi.  Quritilgan  tuxum 
kukuni germetik yoki zich berkitiladigan tunuka yoki faner idishlarga, 0,5 
kg li karobkalarga, 10 kg li oq tunuka bankalarga va 50 kg li bochkalarga 
joylab  chiqariladi.  Tuxum  kukuni  100-200  g  dan  zichlangan  briket 
ko„rinishida ham chiqariladi.  
Quritilgan  tuxum  yuqori  to„yimli  oziq-ovqat  mahsuloti  bo„lib, 
tarkibida  6,4%  suv,  43,3  oqsil,  40,9%  yog„,  5,8%  (azotsiz  ekstraktiv) 
suvda eruvchi organik moddalar va 3,6% mineral moddalar bor. Quritilgan 
tuxum  mayda,  bir  tekis,  nafis,  unsimon  ko„rinishda  bo„ladi.  Mahsulot 
bevosita iste‟mol qilinishidan tashqari keng ravishda oziq-ovqat sanoatida 
xom ashyo sifatida ishlatiladi.  
Tuxum  bo„tqasini  1:1  nisbatda  sut  bilan  qorishtirib,  quritib  quruq 
quymoq  olinadi.  shuningdek,  alohida  tuxum  oqi  va  sarig„i  quritib 
chiqariladi.  
Quritilgan tuxum mahsulotlarining asosiy sifat ko„rsatkichi namligi 
bo„lib, standart bo„yicha u 9%dan oshmasligi kerak. quritilgan tuxum sifat 
ko„rsatkichlari va erish darajasiga qarab, a‟lo va 1 navlarga bo„linadi, a‟lo 
navli  bo„lib,  erish  darajasi  80-85%,  nordonlik  darajasi  esa  -  10
0
  va  kuli 
3,4%dan oshmasligi kerak.  
1 navi qo„l bilan ezilganda uqalanib ketadi. Erish darajasi 60-70%, 
nordonligi  16%  va  kuli  4%  gacha  bo„lishi  mumkin.  1  va  2  navida  ham 
yog„ning  miqdori  35%dan,  oqsili  45%  dan  kam  bo„lmasligi  kerak. 
Quritilgan  tuxumni  10
0
  dan-2
0
  gacha  bo„lgan  haroratda  va  havo  namligi 
70%dan oshmagan sharoitda saqlash tavsiya etiladi. Normal sharoitda (0-
2
0
  da)  oddiy  qadoqlangan  mahsulot  8  oygacha  va  germetik  idishga 
joylanganlari 12 oygacha saqlash mumkin.  
Savdoga  quritilgan  tuxum  100-200  g  dan  zichlangan  briket 
ko„rinishida va ichiga  yog„, suv, suv  o„tkazmaydigan mumlangan qog„oz 
to„shalgan  maxsus  faner  yashik  yoki  barabanlarda  10-30  kg  hajmida 
chiqariladi. Magazin sharoitida quritilgan tuxumni toza, quruq va qorong„i 
xonalarda saqlash tavsiya etiladi.