A. N. Samadov, O. S. Jumanov

N a z o r a t   v a   m u h o k a m a   u c h u n   s a v o l l a r  
1.O„simlik moylarining qanday assortimentini bilasiz?  
2.O„simlik  moylarining  sifat  ko„rsatkichlari  to„g„risida  so„zlab 
bering. 
3.Hayvon yog„larining assortimentini aytib bering. 
4.Hayvon yog„larining sifat ko„rsatkichlarini ko„rsatib bering. 
5.Margarinning assortimentini sanab bering. 
6.Margarinning sifat ko„rsatkichlarini sanab bering. 
 

---

165 
 
X-BOB. TUXUM VA TUXUM MAHSULOTLARI  
EKSPERTIZASI
 
 
1 0 . 1 .   T u x u m n i n g   t u z i l i s h i   v a   t a r k i b i  
 
 Tuxum parrandachilikdan olinadigan asosiy mahsulotlardan biridir. 
Uning tarkibida o„rtacha 73,6% suv, 12,8% oqsil, 11,8% yog„, 1% azotsiz 
ekstroktiv moddalar va 0,8% mineral moddalar bor.  
Tuxum  yumaloq  va  elipssimon  shaklda  bo„lib,  asosan  7  qismdan 
iborat  bo„ladi:  po„sti;  po„st  osti  pardasi;  oqsil  moddasi;  sarig„i;  bog„ichi; 
pugasi; murtagi.  
Po„sti- 12%ni tashkil qilib, asosan kaltsiy, fosfor, magniy va boshqa 
organik  birikmalardan  iborat.  Tuxum  po„sti  ichiga  havo  va 
mikroorganizmlar  o„tishi  natijasida  tez  buziladi.  Yangi  tuxum  po„stlari 
xira, unsimon gardlik bo„ladi. Eski tuxum po„stlari esa silliqlanib yaltirab, 
yupqalanib  qoladi.  Po„st  osti  pardasi  oqsilli  moddalardan  bo„lib,  juda 
pishiq bo„ladi va tuxum oqlig„ini saqlab turadi. Ko„p saqlangan tuxumlar 
qurigan  sari  oqsil  pardasi  po„stidan  ko„chib  qisqara  boshlaydi  va  po„st 
bilan oqsil parda orasida havo bo„shlig„i- puga hosil bo„ladi.  
Puga  tuxumning  yangi  yoki  eskiligini  ko„rsatuvchi  asosiy  omil 
hisoblanadi. Yangi tuxumlarda puga qariyb bo„lmaydi. Tuxum turgan sari 
qurib puganing o„lchami kattalashib boradi va tuxum sifatiga ta‟sir etadi.  
Oqsil-  tuxumning  asosiy  qismi  bo„lib,  uning  56%ini  tashkil  qiladi. 
Tuxum oqsili yuqori to„yimli bo„lishidan qatiy nazar, organizmda to„liq va 
engil  hazm  bo„ladi.  shu  sababli  tuxumlar  ham  parhez  taomlar  turkumiga 
kiradi.  Tyxym  oqsili  uch  qatlam  ko„rinishda  bo„lib,  ustki  va  ichki 
qatlamlari  suyuq,  o„rta  qatlami  esa  quyuqroq  konsistentsiyali  bo„ladi. 
Tuxum oqsili yuqori haroratga chidamsiz bo„lib, 60-70° issiqlikda uviydi.  
Tuxum  sarig„i  32%ni  tashkil  etib,  asosan  yog„  (32,6%)  va  oqsil 
(16,6%dan) iborat. Tuxum sarig„ida, shuningdek tuxumda qimmatbaho A, 
D, E va K vitaminlari mavjud. Tuxum sarig„ida yog„ ko„p bo„lgani sababli 
u  engil  bo„lib,  tuxum  oqida  suzib  yuradi  va  ikki  tomonida  oqsilli 
bog„ichlar  bilan  tuxumni  ikki  uchiga  tortilgan  bo„ladi.  Yangi  tuxumda 

---

166 
 
oqsil bog„ichlari tarang tortilgan bo„lib, sarig„i tuxum o„rtasida mustahkam 
joylashgan  bo„ladi.  Turib  qolgan  tuxumlarda  bog„ichi  bo„shashib,  sarig„i 
qimirlaydigan bo„ladi. Eskirgan tuxumlarda esa bog„ichi uzilib ketishi va 
sarig„i po„stiga yopishib qolishi ham  mumkin. Bunday tuxumlar iste‟mol 
qilinmaydi.  
Tuxum sarig„ining doimo bir tekis turishini ta‟minlash uchun uzoq 
saqlanayotgan  tuxumlarni  vaqti-vaqti  bilan  ag„darib,  joyini  o„zgartirib 
turish tavsiya etiladi.  
Tuxum  murtagi  -  tuxum  sarig„iga  joylashgan  bo„lib,  tuxumni 
saqlash muddatiga ta‟sir etadi. Agar tuxum iliq xonalarda ko„proq saqlanib 
qolsa, urchigan murtaklar rivojlanib tuxum buzilishi  mumkin. shu sababli 
tuxumlarni  salqin  xonalarda  saqlash  kerak.  Urchimagan  tuxumlar  yaxshi 
saqlanadi.  Tuxum  sifati  va  iste‟mol  qiymati  uning  tuzilishi  va  saqlashga 
bog„liqdir.  Salqin  bo„lmagan  joyda  saqlangan  tuxumlarning  tarkibi  tez 
o„zgaradi, binobarin sifat ko„rsatkichlari ham buziladi. shu sababli tuxum 
turlari va sifati ularning saqlash muddatlariga bog„liq bo„ladi.