A. M. Nasimov kimyo o‘qitish uslubiyoti amaliy mashg’ulotlarning ishlanmalari

5-amaliy mashg’ulot Atom tuzilishi mavzusini o’qitishda kompyuter texnologiyasidan foydalanish.
Atom tuzilish nazariyasini tushunish uchun atomlarning juda kichik zarrachalardan iborat ekanligini tushuntirib berish lozim.
1879 yilda angliyalik olim Kruks siyraklashtirilgan gazlarda elektr zaryadi hosil bo’lishi hodisasini kuzatdi.
Bu jarayon 2 o’lchamli ko’rinishda animasiya qilingan: – qavosi so’rib olingan shisha nayga kavsharlangan holda elektrodlar o’rnatilgan. Bularning hammasi ekranda harakatli holda namoyish etiladi.

Elementlar atomlari nurlanishida nurlar qanday zarrachalardan iboratligini 1903 yilda Rezerford aniqladi.

Ekranda nurlarni chiqishi va ularni yo’liga kuchli magnit maydoni ta’sir qilinganda nurlarning 3 qismga ajralishi animasiyasi 2 o’lchamli ko’rinishda, harakatli tarzda ko’rsatilgan.

Birinchi atom modelini Tomson taklif qildi. Tomson fikricha «Atom shar shaklida bo’lib, unda musbat zaryadlar orasida manfiy zaryadlar muayyan tartibda joylashgan» deyiladi. Tomson nazariyasining xam fazoviy animasiyasi keltiriladi.

Lekin Tomson modelining kamchiligi aytilgan fikrning elektrodinamika qonunlariga mos kelmasligida edi. Chunki musbat va manfiy zarralar aralash holatda tura olmaydi.
1911 yilda E. Rezerford o’z tajribalari bilan Tomson nazariyasini puchga chiqardi va o’zining planetar nazariyasini taklif qildi.
Rezerford α–nurlarini yupqa metal plastinkasidan o’tkazganda, ularning ko’p qismi metall plastinkadan o’tib, yo’nalishini o’zgartirmaganligini, ozgina qismi yo’nalishini o’zgartirganligini, juda kamdan kam hollarda zarracha orqaga qaytganligini kuzatdi. Yuqoridagi jarayon ham ikki o’lchamli tasvirda animasiya qilingan, bo’lib ovoz ham berilgan.
Rezerford nazariyasining kamchiliklarini "Kvantlar nazariyasi" ga asoslangan holda N. Bor o’zining ikki postulati orqali to’ldirishga harakat qildi.
Borning 1 – postulati: Elektron yadro atrofida stasionar orbita bo’ylab harakatlanadi. U harakat vaqtida o’zidan hyech qanday energiya chiqarmaydi ham yutmaydi ham.
Borning 2– postulati: Elektron yadroga yaqin orbitadan uzoq orbitaga o’tganida energiya yutadi va aksincha qaytganda energiya chiqaradi.
Bu jarayonlarning animasiyasi keltirilgan:
Borning 1–postulatidagi holat. Borning 2–postulatidagi holat.
Bor o’zining postulatlari yordamida: 1) Vodorod atomining radiusini aniqlashga; 2) Uning ionlanish energiyasini aniqlashga; 3) Vodorod atomining spektlar sonini aniqlashga erishdi.
Ammo Bor nazariyasida ham kamchiliklar bor edi. Unda: 1) Ko’p elektronli atomlarni spektrlarini aniqlash; 2) Atomning magnit maydonida faoliyatini aniqlash imkonini bermadi.
Mikroobyektlar ikki xil zarracha va to’lqin xossasini namayon qiladi, ya’ni ular bir vaqtning o’zida ham zarracha ham to’lqin xossasini namoyon qiladi.