A. M. Karimova, D. M. Malikova pul va banklar

II- pogʻona


Tijorat banklari va banklarning mijozlari

18-Chizma Oʻzbekiston Respublikasi bank tizimi

Oʻzbekistonda ikki pog’onali bank tizimini tashkil etishga real asos boʻlib, 1991-yil 15-fevralda qabul qilingan «Banklar va bank faoliyati toʻg’risida»gi Qonun hisoblanadi. Unga koʻra davlat boshqaruv idoralari Respublika Markaziy banki faoliyatiga aralashmaslik, u faqat Respublika Oliy Majlisiga hisobot berishi oʻrinli ekanligi belgilab qoʻyildi. Markaziy bank oʻzining kredit tizimidagi oʻrnini saqlab qolgan holda, korxona va tashkilotlarga kredit berish, ular bilan hisob-kitoblarni olib borish funksiyasini tijorat banklariga beradi. Markaziy bank tijorat banklari faoliyatini boshqaruvchi, barcha banklar uchun bir xil pul-kredit siyosatini olib boruvchi muassasaga aylandi.

Oʻzbekiston bank tizimini rivojlantirishda 1995-yil 21-dekabrda qabul qilingan «Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki toʻg’risida»gi, 1996-yil 25- apreldagi «Banklar va bank faoliyati toʻg’risida»gi qonunlar yangi bosqichni boshlab berdi. Bu qonunlarga binoan banklar faoliyatining huquqiy asoslari yaratib berildi va ularning ishlash usullarini takomillashtirish choralari koʻrib chiqildi.
Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki bank tizimining birinchi pog’onasi sifatida pul-kredit munosabatlarini tartibga solish va banklar faoliyatini nazorat qilish muassasasiga aylandi. Bank tizimining ikkinchi pog’onasini esa bank faoliyati sub’yektlari, ya’ni, tijorat banklari tashkil etadilar.
Tijorat banklari bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlashga moslashtirilgan boʻlib, oʻz mijozlariga bank xizmatlarini koʻrsatadilar. Tijorat banklari faoliyatining pirovard natijalari oʻz aksiyadorlariga dividendlar, omonatchilari va kreditorlariga esa foiz sifatida daromad keltirishi qoidaga aylantirildi.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining «Xususiy tijorat banklari tashkil qilishni rag’batlantirish chora-tadbirlari toʻg’risida» gi Farmoni bank tizimiga xususiy kapitalni kirib kelishini faollashtirdi. Natijada soʻnggi yillarda xususiy banklar soni keskin koʻpayib 10 taga yetdi.
Mamlakatimizda Chet el sarmoyadorlari uchun yaratilgan sharoitlar va kafolatlar xorijiy kapital ishtirokidagi qoʻshma banklarni tashkil etish imkonini berdi. Hozirgi paytda respublikamizda 5 ta xorijiy sarmoya ishtirokidagi, 2 ta xorijiy banklar boʻlimlari faoliyat koʻrsatmoqdalar.