A. M. Karimova, D. M. Malikova pul va banklar

5-mavzu. PUL MASSASI VA PUL AGREGATLARI

§5.1. Pul muomalasi qonuni va uning mohiyati

Pul muomalasi – bu pullarning mamlakatning ichki iqtisodiy aylanishi, tashqi iqtisodiy aloqalar tizimidagi, tovarlar va pulli xizmatlarning sotilishiga, shuningdek, uy xoʻjaligidagi tovarsiz toʻlovlarga xizmat koʻrsatadigan naqd pullik va naqd pulsiz shakllardagi harakatidir.
Tovar ishlab chiqarish pul muomalasining ob’yektiv negizi boʻlib, undagi tovar olami tovarlarning ikki turiga: tovarlarning oʻziga va tovar-pullarga boʻlinadi. Naqd pullik va naqd pulsiz shakllardagi pullar yordamida tovarlar, shuningdek, ssuda va fiktiv kapitallarning muomalasi jarayoni amalga oshiriladi.
Iqtisodiyotning holatiga qarab har bir mamlakatda turli miqdordagi pul aylanib turadi. Aholisi koʻp va iqtisodiyoti rivojlangan AQSh va Yaponiya bilan, iqtisodiyoti zaif va aholisi kam Mavritaniya yoki Fidji uchun bir xil miqdorda pul talab qilinmaydi.
Iqtisodiyotning asl talabi shuki, har qanday sharoitda ham pul muomalaga keragidan ortiqcha chiqarilmasligi lozim. Shu sababli pul emissiyasi bilan davlat shug’ullanadi.
Davlat tomonidan muomalaga pul chiqarilishi pul emissiyasi deyiladi. Iqtisodiyot uchun zaruriy pul miqdori ikki narsaga bog’liq:
1.Sotish uchun bozorga chiqarilgan tovar va xizmatlarning pulga chaqilgan miqdori. Bozorga qancha koʻp va qimmat mahsulotlar chiqarilsa, shuncha koʻp pul kerak boʻladi va aksincha, qancha kam va arzon mahsulotlar chiqarilsa, shuncha kam pul kerak boʻladi.
2.Pul aylanish tezligi. Bu pul birligining yil davomida necha marta oldi-sotdiga xizmat qilgani, ya’ni,, «qoʻldan-qoʻlga» oʻtganini bildiradi. Pul qanchalik tez aylansa shuncha kam, qanchalik sekin aylansa, shuncha koʻp kerak boʻladi.
P ul muomalasi qonuniga koʻra, muomala uchun zarur boʻlgan pul miqdori sotiladigan tovarlar va xizmatlar narxining jami summasiga toʻg’ri, pul aylanish tezligiga esa teskari mutanosibdir, ya’ni,:
Pul aylanishini tezlatish pul operasiyalarini oʻtkazish texnikasiga bog’liq. Kassa apparatlarining boʻlishi, pul sanaydigan mashinalarni ishlatish, yig’ilgan pulni tezyurar vositalar bilan yetkazib berish, pul operasiyalarini avtomatik tarzda hujjatlashtirish kabilar pul harakatini tezlashtiradi.
Bank operasiyalarini avtomatlashtirish bir hisob raqamidan ikkinchisiga pul oʻtkazishni g’oyat tezlashtiradi. Pul toʻlash qanchalik tez boʻlsa, oldi-sotdi ham tez oshiriladi. Qonuniyat shundayki, iqtisodiyot rivoj topgan sari, kam miqdordagi pul bilan koʻp miqdordagi pul operasiyalarini oʻtkazish mumkin boʻladi.