A. M. Karimova, D. M. Malikova pul va banklar

§12.3. Bank tushunchasi. Bank boʻlimlari (filiallari) va vakolatxonalari. Banklarning kredit tizimidagi oʻrni va asosiy vazifalari

Bank deb, pul mablag’larini yig’uvchi, saqlab beruvchi, kredit va hisob-kitoblar, shuningdek, boshqa har xil vositachilik operasiyalarini bajaruvchi muassasalarga aytiladi.
Oʻzbekiston Respublikasining 1996-yil 25-aprelida qabul qilingan «Banklar va bank faoliyati toʻg’risida» gi Qonuniga koʻra:
Bank – bank xisob varaqlarini ochish va yuritish, toʻlovlarni amalga oshirish, omonatlarga (depozitlarga) pul mablag’larini jalb etish,oʻz nomidan kreditlar berish boʻyicha bank faoliyti sifatida aniqlangan operatsiylar majmuini amalga oshiruvtsi tijorat tashkiloti boʻlgan yuridik shaxs.* Oʻzbekiston Respublikasining «Banklar va bank faoliyati toʻg’risida» gi Qonuni (yngi taxriri) 2019yil 12-dekabr.

• 
  yuridik va jismoniy shaxslardan omonatlar qabul qilish hamda qabul qilingan mablag’lardan tavakkal qilib kredit berish yoki investisiyalash uchun foydalanish;
  
• 
  toʻlovlarni amalga oshirish.
  

Chet el banki – Chet el bankining oʻz faoliyatini Oʻzbekiston Respublikasi hududida amalga oshiradigan shoʻba banki boʻlib, uning ustav kapitalining hammasi chet el banki tomonidan toʻlanadi.
Banklar Oʻzbekiston Respublikasida oʻz filiallarini, Chet el banklari esa oʻz vakolatxonalarini Markaziy bankning ruxsati bilan ochishlari mumkin.
Bank filiali – uni tashkil etgan bank nomidan bank faoliyatini amalga oshiruvchi alohida boʻlinmadir.
Chet el banki vakolatxonasi – bank faoliyatini amalga oshirmagan holda, bankning manfaatlarini koʻzlab ish yurituvchi alohida boʻlinmadir.
Yuqoridagi ta’riflardan kelib chiqqan holda quyidagilarga e’tibor berish lozim:
«Bank filiali» va «Bank boʻlimi» mohiyatan bir xil tushuncha boʻlib, ular mijozlar uchun bank operasiyalarini amalga oshiradilar, ya’ni, bank faoliyati bilan shug’ullanadilar.
Bank vakolatxonalari esa bank faoliyati bilan shug’ullanmaydilar, balki oʻzlarining bosh banklari manfaatlaridan kelib chiqqan holda, mamlakat iqtisodiyotini oʻrganadilar, tahlil etadilar, turli hisobotlar tuzadilar, oʻzlarining taklif va xulosalarini bosh bankka taqdim etadilar.
Oʻzbekiston mustaqilligiga erishilgan 1991 yilda tijorat banklarning soni 16 ta boʻlgan boʻlsa, 2018-yil 1-yanvar holatiga koʻra, faoliyat koʻrsatayotgan jami banklar soni 28 tani, shulardan 3 tasi davlat, 13 tasi aksiyadorlik-tijorat, 7 tasi xususiy va 5 tasi xorijiy kapital ishtirokidagi tijorat banklarini tashkil etdi.
Shuningdek, banklarning joylardagi 9 mingdan ortiq boʻlim va filiallari, hamda mini-banklari mijozlarga samarali bank xizmatlarini koʻrsatmoqdalar.
Banklar kredit tizimining eng muhim boʻg’ini boʻlib, ularning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

• 
  jamiyatdagi boʻsh pul mablag’larini yig’ish va jamlash, ularni kredit va investisiyalar sifatida iqtisodiyotni rivojlantirish uchun sarflash, ya’ni, harakatdagi kapitalga aylantirish;
  
• 
  toʻlovlarda vositachilik qilish. Banklar oʻz mijozlarining topshiriqlariga asosan toʻlovlarni amalga oshiradilar, mablag’larini hisobvaraqlar(schyot)iga qabul qiladilar, pul tushumlarini hisobga oladilar, mijozlarga naqd pul mablag’larini beradilar va boshqalar;
  
• 
  muomalaga kredit vositalari, turli qiymatli qog’ozlarni chiqarish, sotish va sotib olish hamda boshqalarni amalga oshirish;
  
• 
  chet el valyutasi bilan bog’liq boʻlgan operasiyalarni amalga oshirish va boshqalar.