A. M. Karimova, D. M. Malikova pul va banklar

11-mavzu. KREDIT BO`YICHA FOIZ STAVKALAR VA ULARGA TA`SIR QILUVCHI OMILLAR

§11.1. Ssuda foizi tushunchasi va uning vazifalari

Ssuda bu - bankdan pul shaklida berilgan kredit tushuniladi. Ssuda foizi (prosenti) kreditning toʻlovlilik tamoyilidan kelib chiqadi. Iqtisodiy adabiyotlarda «ssuda foizi», «qarz foizi», «kredit foiz stavkasi», oddiygina «foiz» yoki «prosent» kabi atamalar uchrab turadi. Ularning barchasi bir xil ma’noni bildiradi.
Ssuda foizi bu - kreditga olingan mablag’lardan foydalanganlik uchun toʻlanadigan haq tushuniladi. Boshqacha qilib aytganda, ssuda foizi kreditning bahosidir.
Ssuda foizi beriladigan kredit summasiga nisbatan avvaldan foizlarda belgilanadi. Ssuda foizi darajasi esa ssuda foizi summasining qarz miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi. Masalan, korxona bankdan olgan 12 mln. soʻm Kredit uchun, har oyda 600 ming soʻmdan foiz toʻlasa, ssuda foizi darajasi 5 % ni tashkil etadi, ya’ni,:
600000s
Sf.d= ---------------------  100 = 5 %
12 000 000
Ssuda foizi summasini aniqlash uchun ssuda summasi ssuda foizi darajasiga koʻpaytiriladi va 100 ga boʻlinadi:
5
Sf.s = 12000000s  ----------- = 600 000 s
100
Ssuda foizi quyidagi vazifalarni bajaradi:
Ssuda foizi kredit oluvchining ishlab chiqarish resurslari va qarzga olingan mablag’lardan unumliroq foydalanishga undaydi. Sababi, ssuda foizi summasi kredit oluvchi olgan daromad hisobidan toʻlanadi. Shu tufayli kredit oluvchi koʻproq daromad olishga harakat qiladi.
Ssuda foizi olinadigan kredit miqdorini chegaralab qoʻyadi. Sababi, kredit oluvchi qancha koʻp qarz olsa, shuncha koʻp ssuda foizi toʻlaydi va aksincha, qancha kam olsa, shuncha kam toʻlaydi. Shuning uchun kredit oluvchi oʻziga zarur boʻlgan eng kam miqdordagi qarz olishdan manfaatdordir. U nisbatan kamroq mablag’ sarflab, koʻproq daromad olishga intiladi.
Ssuda foizi banklar va boshqa maxsus moliya-kredit muassasalarining asosiy daromad manbai hisoblanadi. Ular tomonidan jalb etilgan mablag’lar, ya’ni, depozit va omonatlar uchun toʻlovlar ham ana shu ssuda foizi hisobidan amalga oshiriladi.