A. K. Igamberdiev S. Aliqulov traktorlar va qishloq xo’jaligi mashinalaridan foydalanish, texnik servis

Kartoshka tuganaklarining o„ziga xos xususiyatlaridan
asosiysi bir tupdagi 
tuganaklar (68-rasm) tuproqda bir joyga to‗langan holda bo‗lishi hisoblanadi. 
 
68- rasm- Kartoshka tuganaklarini 
tuproqda joylashish o„rni: 
a-diametri; N-balandligi. 

---

147 
Kartoshkani yig‗ib olish texnologiyasi quyidagicha amalga oshiriladi. Kartoshka 
tuganaklari tuproq bilan birgalikda kovlab olinadi, so‗ngra tuproq maydalanib, 
maxsus saralagichlar yordamida tuganaklar ajratib olinadi. 
Kartoshka hosili mashinalar bilan quyidagi: bir fazali (kombayn bilan 
to‗g‗ridan-to‗g‗ri), ikki fazali (alohida-alohida mashinalar bilan) va qurama (aralash)
usullarda yig‗ishtirib olinadi.
Bir fazali usul ikki variantda: 1) tuganaklar va poyalarni bir vaqtda yig‗ishtirib 
olish; 2) vaqt bo‗yicha navbatma-navbat bajarilishi mumkin. 
Birinchi variantda kombayn kartoshka va tuproqni kovlab oladi, ildiz va 
tuganaklarni poyasidan ajratadi, tozalaydi va ularni alohida bunkerlarga yig‗adi.
Ikkinchi variantda kartoshkani kovlab olishdan oldin uning poyalari mexnik
(kesish, maydalash) va kimyoviy usulda yig‗ishtirib olinadi.So‗ngra 2-15 kun o‗tgach 
tuganaklar kovlab olinadi. 
Ikki fazali usulda kartoshka poyasi bilan birgalikda kovlab olinadi va tuproq 
yuzasiga tashlab ketiladi. Kartoshka poyasi qurib tuganaklardan ajragandan so‗ng 
ular yig‗ib olinadi, tozalanadi va saqlash joylariga yuboriladi.. 
Qurama (aralash)
 usulda
2 va 4 qatordagi kartoshka tuganaklari kovlab olinadi, 
tozalanadi va tuproq ustiga qator qilib to‗shab ketiladi, so‗ngra ketma-ket kombayn 
bilan yig‗ishtirib olinadi. 
Kartoshkani yig‗ishtirib olishni tashkil etishda quyidagi usullardan - to‗xtovsiz 
oqim, dalada bir joyga to‗plash, so‗ngra saqlash joylariga jo‗natish hamda aralash 
ko‗rinishdagi usullardan foydalanish mumkin.
To‗xtovsiz oqim usulida quyidagi ishlar ketma-ketligi – mashinada hosilni
to‗g‗ridan-to‗g‗ri yig‗ishtirish, tozalash va saralash, transport vositasiga ortish, qayta 
ishlash zavodlari yoki qabul qilish punktlariga tashish ishlari bajariladi. Bu usulda 
xarajatlar kam bo‗ladi, hosilning isrofgarchiligi kamayadi, yig‗ishtirib olish ishlari 
tezlashadi. 
To‗plab so‗ngra saqlash joylariga jo‗natish usuli quyidagi ko‗rinishda tashkil 
etiladi. Hosil yig‗ishtiriladi, dalada vaqtinchalik saqlash uchun uyumlanadi, tozalanib 
transport vositalariga yuklanadi va xo‗jalikdagi saqlash joylariga yoki qayta ishlash 
zavodlariga jo‗natiladi. Bu usul mahsulotlar yuqori darajada ifloslangan yoki 
transport vositalari etishmagan hollarda qo‗llaniladi. 
Aralash usulida mashinalar bilan yig‗ishtirib olingan hosilning bir qismi 
bevosita qayta ishlash zavodiga yoki xo‗jalik omborxonalariga, qolgan qismi esa 
to‗plash maydonchalariga vaqtinchalik saqlash uchun jo‗natiladi. Buning natijasida 
transport vositalaridan unumli foydalanish imkoniyati yaratiladi. 

---

148 
Hosilni yig‗ishtirib olish usul va tashkil etish tadbirlarini amalda qo‗llashda
fermer xo‗jaligining tuproq-iqlim sharoiti, ishlab chiqarish hajmi o‗ziga xos 
xususiyatlarini hamda mahsulotning xossalarini hisobga olish kerak bo‗ladi. 
Kartoshka hosili asosan kartoshka kovlagichlar va maxsus kombaynlar bilan 
yig‗ib olinadi. Kartoshka kovlagich
 
tuganaklarni tuproq bilan birgalikda kovlab oladi, 
so‗ngra tuproqdan tuganaklarni ajratib, dala yuzasiga qator qilib to‗shab ketadi. 
Tuganaklar qurigandan keyin qo‗lda terib olinadi va koplarga solinib, so‗ngra 
transport vositasiga yuklanib, saqlash omborlariga jo‗natiladi. Kartoshka yig‗ish 
kombayni tuganaklarni kovlab oladi va poyasi, bargi va tuproqdan ajratadi, bunkerga 
yig‗adi hamda transport vositasiga yuklaydi. Kartoshka kovlagichlar rotorli, 
elevatorli, kepchigichli va kombinatsiyalashgan bo‗ladi. Kovlagichlar bir-ikki katorli 
egatlarni kartoshka tuganaklari joylashgan chuqurlikda kovlaydi, tuganakli qatlamni 
silkitish, tebratish, cho‗zish, siqish hisobiga uni maydalaydi, tuproqning mayda
zarrachalarini elaydi va tuganaklarni dala yuzasiga qator qilib to‗shab ketadi. 
Ularning ishchi qismlari tuganakli tuproq qatlamini ag‗daruvchi, irg‗ituvchi, elovchi 
turlarga bo‗linadi. Kartoshka etishtiriladigan mintaqalarning tuproq-iqlim sharoiti, 
dalaning o‗lchami va shakli va boshqa omillarni hisobga olgan holda turli 
kombaynlardan foydalaniladi.
Kartoshka yig‗ish kombaynlari
 
kartoshkali qatorlarni kovlaydi, tuganaklarni 
tuproq va chiqindilardan ajratadi, kesaklarni maydalaydi, tuganaklarni poyasidan, 
begona o‗t qoldiqlari, toshlardan va kesaklardan ajratadi, tuganaklarni bunkerga 
yig‗adi yoki transport vositasiga yuklaydi. Kombaynlar bir-to‗rt qatorli, tirkama, 
yarim tirkami va o‗ziyurar turlarga bo‗lingan bo‗lib, yarim tirkama turi ko‗p 
tarqalgan. 
Kartoshkalarni yig‗ishtirib olishda asosan rotorli (KTN-1A), elevatorli (KST-1,4 
va KTN-2V) va o‗ziyurar KSK-4-1 kartoshka kovlagichlar hamda KKU-2A va 
KPK-3 kombaynlaridan foydalaniladi.