235
nazorat qilish yoki o’zgartirishga ruxsat bermaydi.
Statistik tanlash
auditorga
tanlab olishning mos keluvchi hajmini aniqlash va tanlab olishlar natijalarini
baholashda yordam berish uchun mulohazalari va tajribalari bilan bir qatorda
ehtimollar nazariyasini va statistik tanlab olishni ham qo’llashni o’z ichiga oladi.
Aksincha, nostatistik tanlash ehtimollik nazariyasi va statistik xulosalarni qo’llash
ko’zada tutilamaydi; buning o’rniga auditorga tanlab
olishning mos keluvchi
hajmini aniqlash va tanlab olishlar natijalarini baholashda yordam berish uchun
auditorning mulohazalari va tanlab olishni qo’llashdagi tajribasida qo’llanilishi
ko’zda tutadi. jadval nostatistik va statistik tanlashni tegishli o’lchamlarda
taqqoslaydi.
Nostatistik va statistik tanlab olishlarni taqqoslash
Nostatistik tanlash
Statistik tanlash
1
2
3
Tanlab
olish
hajmi
Tanlab olish hajmi auditorning
mulohazasi bilan aniqlanadi.
Auditor
mulohazalari
miqdoriy
jihatdan
aniqlanadi va tanlab olish
hajmi ehtimollar nazariyasi
bilan aniqlanadi.
Tanlab
olishni
saralash
Tanlab
olish
jamlanganlikka
reprezentativligiga
yig’ilgan
hamma usulllarni o’z ichiga
oladi.
Tanlab
olishning
muhokamasi
ham
jamlanganlikning bir qismiga,
masalan yilning o’tgan besh kuni
davomidagi
hamma
operatsiyalarga
yo’naltirilgan
bo’lishi mumkin.
Tanlab
olish
jamlanganlikning har bir
birligiga
tanlab
olishga
tushishga teng imkoniyat
berish
uchun
tartibsiz
saralangan bo’lishi mumkin.
Jamlanganlik
bilan
qiziquvchilarga
yo’nalish
berish mumkin masalan,
yilning o’tgan 10
kunidagi
operatsiyalar
statistik
jihatdan saralangan bo’lishi
mumkin.
Baholash
Baholash
auditorning
mulohazalariga
asoslangan,
bashoratlar esa tanlab olishlar
natijalariga asoslangan.
Baholash
auditorlik
mulohazalariga
yordam
berishi
uchun
foydalaniladigan
statistik
xulosalarga asoslangan
236
Xarajatlar
Saralash uchun Xarajatlar past
chunki auditorlik mulohazalari
faqat
tanlab
olishning
mos
keluvchi hajmini aniqlash va
natijalarni
baholashda
talab
qilinadi.
Tanlab olishning bu
turi, tanlab olish risikini nazorat
qilish va o’lchashning ob’ektiv
usullarini ta’minlamaydi
O’quv Xarajatlari yuqori,
chunki
tanlab
olishning
statistik yo’llarini bilish
va/yoki tanlashning maxsus
kompyuter
dasturiy
ta’minoti talab qilinadi.
Tanlab olishning bu turi
auditor
maqbul
riskni
avvalroq
aniqlashini tanlab
qiladi.
Ustuvorlik
Bu usul auditorning schetlardagi
xatolar
haqida
avvalgi
kutganlariga asoslangan bo’lishi
mumkin. Bu usul tanlab olishni
rejalashtirishi,
saralashi
va
baholashga kam vaqt sarflashi
mumkin.
Bu usul auditorga tanlab
olish
riskining
obektiv
choralarini ta’minlay borib,
samarali
tanlab
olishni
to’zish, dalillar etarliligini,
xisoblash
va
natijalarni
baholashga yordam beradi.
Bu
usul
auditorga
kompyuterlashtirilgan
tanlov va statistik baholash
orqali
tanlab
olish
xulosalarini
himoyalashda
foydali
maslahatlar olishga
ko’maklashadi, chunki ular
statistika
nazariyasiga
asoslangan
Statistik tanlab olishni qo’llaydigan auditor tanlov hajmini xisoblab chiqish
uchun jadvallar va formulalardan foydalanadi, shu bilan birga statistik bo’lmagan
tanlab olishni kullaydigan auditor esa fakat kasbiy mulohazalaridan foydalanadi.
Odatda tanlab olishning nostatistik hajmi statistik tanlab olishning mohironi va
samarali to’zilgan tanlov hajmidan kam bo’lishi mumkin emas. Statistik va
nostatistik tanlovlarning ikkalasidan ham zarur holatda foydalanilganda,
auditorning xulosasi uchun etarlicha dalillar takdim etishi mumkin. Statistik tanlab
olish auditorga jamlanganlik haqidagi noto’g’ri xulosa riskini aniq boshqarish va
o’lchash
imkonini beradi, statistik bo’lmagan tanlab olish esa bunday nozorat va
o’lchovlar qilishga imkon bermay. Ikkala yonda shu uchun ham auditor nazoratga
layoqatsizlik yoki tanlab olishda topilgan xatoliklarning mohiyatini xisoblab
chiqishni va tanlab olish natijalarini jamlanmalarga spektrlashtirishi va butun
237
jamlanganlikni yakunlamog’i zarur. Tanlab olishning miqdoriy baholanishiga
qushimcha ravishda auditor nazorat va xatoliklar layoqatsizligi tomonlarini ko’rib
chiqishi kerak. Tanlab olishlar natijalari xatolar tufayli kelib chiqqanligi yoki ular
firibgarlik extimolini ko’rsatayaptimi va nazoratning layoqatqizligi auditning
boshqa
fazalariga
qanday
ta’sir
etadi?
Audit
mulohazalari
bilan
kombinatsiyalangan statistik tanlab olishlar odatda
fakat auditorlik bitta
mulohazasidan foydalanganlikga nisbatan ancha yuqori sifatli auditorlik
xulosalarin yaratadi. Bundan tashqari, statistik tanlab olish regulyatorlar yoki
hakamlar yigilishining ikkinchi nuqtai nazari (farazi) dan qochishga imkon berishi
mumkin, boshqa tomonlar tanlab olishning foydalanilayotgan usullariga nisbatan
shubhani bartaraf etish lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: 
