A. I. Umirdinov, A. M. Xakimov xalqaro ommaviy huquq sud amaliyoti o‘quv-uslubiy qo‘llanma (keyslar to‘plami) toshkent – 2018

Ushbu ishdagi xalqaro da’vo qo‘zg‘atish huquqi: indamasdan tan olingan vakolat (implied power) qoidasining tasdiqlanishi va tatbiq etilishi.

Keyingi ko‘rib chiqilishi lozim bo‘lgan masala bu – xalqaro tashkilotning huquqlari tashkilotning o‘z vazifalarini bajarish uchun vakolatga ega bo‘lgan xodimi ko‘rgan zarar uchun, zarar yetkazgan davlatga nisbatan xalqaro da’vo qo‘zg‘atishni o‘z ichiga oladimi yoki yo‘qmi degan savoldir. Sudning fikricha, davlatlar xalqaro huquq tomonidan tan olingan huquq va majburiyatlarning hammasiga ega bo‘lib, tashkilotlarning moddiy huquq va majburiyatlari esa o‘sha tashkilotni tuzishga oid nizomda aniq qilib yoki nazarda tutilgan (implied) bo‘lsa, yoinki odatning yordami bilan rivojlantirilgan tashkilotning maqsadi va vazifasiga bog‘liq bo‘ladi.
a) masalasi bo‘yicha, tashkilotning xodimi bir vaqtning o‘zida zararga uchragan bo‘lsa, ushbu holat tashkilot uchragan zarar bo‘yicha kompensatsiya holatiga taalluqli bo‘lib, tashkilot bunday turdagi xalqaro da’volarni qo‘zg‘ata olish layoqatiga egaligiga shubha yo‘q.
b) masalasi esa Isroildagi xatti-harakat qurboniga aylangan xodimning ko‘rgan zarariga oiddir. Sud bu nuqtada yangi holat bilan yuzma-yuz kelayotganligi sababli xalqaro huquq prinsiplari bilan talqin qilinadigan BMT Nizomining tegishli moddalarining tahlili talab etiladi. Nizom esa BMTga zarar ko‘rgan xodimlari orqali huquqlarga ega bo‘lgan insonlar (qurbon bo‘lgan xodim qarindoshlari) uchun ushbu tashkilotga aniq shaklda zararni undirishga oid vakolatni taqdim etmagan. Lekin, nizomda aniq qilib aytilmagan bo‘lsa-da, xalqaro huquq bo‘yicha BMT majburiy shartlar asosida o‘z vazifalarini ado etishi uchun shart bo‘lgan vakolatlarga ega deb hisoblanishi kerak. Tashkilot maqsadi va vazifasidan kelib chiqqan holda o‘z xodimlarini turli xavfli ishlarga yuborib turadi. Tashkilotga yuklatilgan vazifaning o‘ziga xosligi va uning xodimining hayoti masalasini inobatga olgan holda, ushbu xodimnining funksional himoyasini amalga oshiruvchi tashkilotda shunday layoqatning BMT Nizomida mavjudligi aniqdir.

2.