A. D. Kayumov gruntshunoslik


-rasm. Katta qilib ko‘rsatilgan oltingugurt bakteriyalari, badanida



Download 8,96 Mb.
Pdf ko'rish
bet45/147
Sana30.06.2021
Hajmi8,96 Mb.
#105332
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   147
Bog'liq
gruntshunoslik

1.17-rasm. Katta qilib ko‘rsatilgan oltingugurt bakteriyalari, badanida 
oltingugurt kristallari ko‘rinib turibdi. 
 
 
 
1.18-rasm. Mikroskop ostida ko‘ringan hozirgi yotqiziqlardagi mineral 
yuzasidagi grib sporalari. 
 
Mikroorganizmlarning  mineral  hosil  qilishi  ham  ma‟lum.  Bunday 
minerallarning  hosil  bo„lishi  karbonat  minerallarining  shakllanishida  keng 
rivojlangan  bo„lsa  kerak.  Masalan,  sulfat-tiklovchi  bakteriyalarning  Bagam 
orollorida  karbonatlar,  Qizil  dengizning  chuqur  joylarida  karbonatli  cho„kindilar, 
Texasda perm ohaktoshlari, G„arbiy Kanadada devonning shelfli karbonatlari hosil 
bo„lishida ishtiroki borligi ta‟kidlangan (Fridman). Karbonatlarning hosil bo„lishi, 
karbonatli muhitda bor bo„lgan kationlar bilan birgalikda nafas olish jarayonlarida 
va  achishida  ajralib  chiqadigan  ta‟sirida,  shakllanadi.  Shuning  uchun  bu 
jarayonlarda mikroorganizmlarning ko„p yoki kam miqdorda juda xilma xil turlari 
ishtirok  etishi  mumkin.  Oltingugurt  ko„p  bo„lganida  karbonatlarning  bir  yerga 
yeg„ilishi  sulfat-reduksiya  jarayonlari  tufayli  yuz  beradi,  bunda  kletkalar  kalsit 
kristallari  va  aragonit  agregatlari  bilan  kristallashadi  (Аristovskaya,  1980). 


63
 
 
Karbonatlar  yotqiziqlarining  hosil  bo„lishida  mikroorganizmlarning  boshqa 
ko„rinishdagi mexanizmlari ishtirok etishi ham mumkin. 
Gruntlarning  mustahkamlik  xossalari  shakllanishi  uchun  ko„pchilik 
mikroorganizmlar  tomonidan  amalga  oshiruvchi  temir  va  marganesning 
ishqorlanishi  katta  ahamiyatga  ega,  natijada  limonit,  gyotit,  pirolyuzit  va  boshqa 
minerallar hosil bo„ladi. 
Temir bakteriyalari vodoprovod va drenaj quvurlarida, yer osti suvlari bilan 
birga  tushuvchi  tiklangan  temir,  shuningdek  quvurning  o„zidagi  temirning 
ishqorlanishi hisobiga keyinchalik rivojlanishi mumkin. Hosil bo„lgan temir okisi 
quvurni  to„ldirib  qo„yishi  yoki  temirli  drenaj  quvurlari  4-5  yil  davomida 
karroziyalanib ishdan chiqib yaramas holga kelishi mumkin.  
Mikroorganizmlarning 
faoliyati 
natijasida 
mineral 
zarralarining 
agregatlanish  jarayonlari  tabiatda  keng  rivojlangan.  Bu  jarayon  zarralarning 
mikroorganizmi  qattiq  zarralar  yuzasida  adsorbsiyalashida  mikroorganizmlarning 
(ayniqsa  polisaxa-ridlar)  hayot  faoliyati  mahsulotlari  bilan  o„zaro  yopishishidan 
yuzaga kelishi mumkin. 
Mikroorganizmlarning  adsorbsiyalanishi  natijasida  gilli  minerallarda 
o„lchami  50-100  mkm  va  undan  katta  bo„lgan  agregatlar  hosil  bo„lishi  mumkin. 
Agregatlarning  o„lchami  mikroorganizmlarning  miqdori  ortishi  bilan  oshadi. 
Masalan, mikrobli kletkalarning 1 mln/ml konsentratsiyasida o„lchami 10-20 mkm 
bo„lgan  montmorillonit  gillarining  agregatlari  hosil  bo„lgan,  konsentratsiya 
miqdori 1000 mln/ml bo„lganda agregatlarning o„lchami 100-200 mkm ga yetgan. 
Mikroorganizmlar  minerallarni  maydalab  gruntlarning  g„ovakligini 
o„zgartirishi  mumkin,  bunda  g„ovaklik  o„lchami  15%ga  oshishi  kuzatiladi 
(Pomerans,  Belenitskaya).  Shulardan  kelib  chiqib,  mikroorganizmlar  ko„pchish 
bosimini  hosil  qilib,  ko„pchishga  sababchi  bo„ladi.  Shuningdek  g„ovaklikning 
o„zini  hajmi  ham  ularning  hayot  faoliyatining  mahsulotlari  va  kletkali  massalari 
bilan to„lishi natijasida kamayishi mumkin. 
Ahlat  yotqiziqlari  orqali  singib  kirgan  yer  osti  suvlari,  ularning  chirish 
darajasiga  bog„liq  holda,  karbonat  angidrid  va  boshqa  metabolitlarning 


64
 
 
nordonlashishi natijasida agressivlashadi. Bu agressiv suvlar karbonat jinslari yoki 
yer  osti  inshootlarining  betoni  mustahkamligini  kamaytiradi.  Bunday  holatni 
axlatlarni ko„mish uchun joy ajratilganda hisobga olish kerak. 
Mikroorganizmlar  gruntlarning  gazli  komponentlariga  katta  ta‟sir  etadi. 
Mikroblarning  hamma  turlari  orasida  gaz  ajralib  chiqish  jarayoni  keng  tarqalgan. 
Rossiyaning  Mariya  Respublikasida  joylashgan  chuchuk  suvli  ko„lda,  metanning 
mikrobiologik  hosil  bo„lishi  1  sutkada  0,04-8  sm
3
/l  ni  tashkil  qiladi;  hisob  ishlari 
botqoqlikning  0-20  sm  li  gorizontida,  ko„lning  maydoni  0,1  km
2
  bo„lganda  bir 
yilda 70000 m
3
 metan hosil bo„lishini ko„rsatadi (Belyaev). 
Hozirgi  vaqtgacha  mikroorganizmlar  geologiyada,  diagenez  va  gipergenez 
jarayonlariga  ta‟sir  qiluvchi  omil  sifatida,  rudali  (temir,  rangli  metallar  va 
boshqalar)  va  ruda  bo„lmagan  (neft,  oltingugurt  va  boshqalar)  foydali  qazilmalar 
hosil  bo„lishiga  ta‟sir  qiluvchi  omillar  sifatida  o„rganilib  kelinadi.  Ammo  tog„ 
jinslari  va  tuproqlarni  muhandis  geologik  jihatdan  o„rganishda  ularga  juda  kam 
e‟tibor  berilgan.  Ko„rib  o„tilgan  materiallar  gruntlardagi  tirik  komponentlar 
ularning  xossalariga  sezilarli  ta‟sir  qilishini  va  shuning  uchun  ularni  muhandis 
geologik maqsadlarda o„rganishning kelajagi porloqligini ko„rsatadi. 
 

Download 8,96 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   147




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish