A. D. Kayumov gruntshunoslik


-rasm. Lyossimon suglinokning globulyar agregati



Download 8,96 Mb.
Pdf ko'rish
bet132/147
Sana30.06.2021
Hajmi8,96 Mb.
#105332
1   ...   128   129   130   131   132   133   134   135   ...   147
Bog'liq
gruntshunoslik

4.6-rasm. Lyossimon suglinokning globulyar agregati. 
 
 
 


190
 
 
 
 
4.7-rasm. Globulyar agregatning tuzilish sxemasi – lyossimon gruntlarning 
asosiy strukturali elementi: 1 – kvars; 2 – amorfli gel SiO
2
; 3 – CaCO
3
; 4 – gilli 
zarralar + Fe
2
O

+ amorf SiO

+ CaCO

+ kvars. 
 
Lyossimon  gruntlarning  ayrim  strukturali  elementlari  orasidagi  tutash  joy 
gilli  minerallarning  yuza  «ko„ylak»  orqali  amalga  oshiriladi.  Bog„lanish  asosan 
ion-elektrostatik  tabiatga  ega  bo„ladi.  Karbonat  va  boshqa  tuzlar  bilan  bo„ladigan 
tutash  joylar  kam  (Minervin,  Komissarova).  Bu  bog„lanishlar  sababli  globulyar 
agregatlar  yirikroq  srukturali,  o„lchami  0,1  mm  dan  katta  birlikka  o„zaro 
birlashgan.  Agregatlar  lyossimon  gruntlarning  turg„un  bo„lmagan  elementi 
hisoblanadi. Ular gruntga suv ta‟sir qilganda ayrim globulyalarga yengil ajraladi, 
bu cho„kuvchanlik hodisasini keltirib chiqaradi. 
Lyossimon  gruntlarning  xossalari.  Lyossimon  gruntlarning  qattiq  zarra-
larini zichligi 2,54 dan 2,84 g/sm
3
 gacha o„zgaradi; ko„pincha u 2,60-2,75 g/sm
3
 ga 
teng bo„ladi. Uning o„rtacha qiymati 2,67 g/sm
3
. Bu ko„rsatkichning eng past  
qiymati gumuslashgan lyossimon jinslarga (2,54-2,60 g/sm
3
) xosdir.  
Lyossimon gruntlarning zichligi 1,33 dan 2,03 g/sm
3
 gacha o„zgaradi. Uning 
namlikka  bog„liq  bo„lgan  qiymati  ma‟lum  miqdorda  hududga  bog„liq  bo„ladi: 
quruq iqlimli tumanlarda zichlik gumidli tumanlarga nisbatan kichik qiymatga ega. 
Lyossimon gruntlarning skeleti zichligi 1,12 dan 1,79 g/sm
3
 gacha o„zgaradi; 
ko„pincha  ular  1,40-1,60  g/sm
3
  ni  tashkil  qiladi.  Uning  qiymati  ko„pchilik 
tumanlarda  chuqurlik  ortishi  bilan  oshadi.  U  cho„kuvchanlik  bilan  korrelyatsiya-
lashadi: lyossimon gruntning skeleti zichligi 1,40 g/sm
3
 dan oshganda cho„kuvchan 


191
 
 
 likning kamayishi qonuniyati kuzatiladi. 
Lyossimon  gruntlar  katta  bo„lmagan  plastiklik  bilan  tavsiflanadilar. 
Lyossning plastiklik soni odatda 4-10 atrofida o„zgaradi, lyossimon suglinoklarda 
– 7-8; uncha ko„p tarqalmagan lyossimon glinalarda plastiklik soni yuqori (25-30 
gacha) bo„ladi. 
Lyossimon  gruntlarning  eng  tavsifli  xossalaridan  biri  ularda  suvga 
mustahkamligining  kamligidir.  U  ularning  tez  bo„kishi  va  ko„p  yuvilishida 
ifodalanadi. Mana shu xossa lyossimon gruntlar tarqalgan hududlarda jarliklarning 
tarqalishiga sababchi bo„ladi.  
Lyossimon  gruntlarning  suv  o„tkazuvchanligi  keng  doirada  o„zgaradi: 
filtratsiya  koeffitsiyenti  0,001  dan  8,5  m/sut  (odatda  0,1-0,5  m/sut)  gacha 
tebranadi.  Bu  gruntlar  uchun  suv  o„tkazuvchanlik  anizotorpiya  tavsifiga  ega: 
filtratsiya  koeffitsiyentining  vertikal  yo„nalish  bo„yicha  miqdori  1,5-15  marotaba 
(ayrim  hollarda  undan  ortiq)  gorizontal  yo„nalishga  nisbatan  ko„p.  Bundan 
tashqari,  lyossimon  gruntlarning  filtratsiya  koeffitsiyentining  vaqt  davomida 
o„zgarishi (kamayishi) kuzatiladi, bu asosan ikkita sabab bilan tushintiriladi: jinslar 
gilli zarralarining ko„pchishi va kolmatatsiya hodisasi bilan. 
Lyossimon  gruntlarning  siqilishi  keng  doirada  o„zgaradi:  siqilish  koeffitsi-
yentining qiymati, yuk 0,1-0,2 MPa oraliqda bo„lganda 0,05 dan 0,67 MPa
-1
 gacha 
o„zgaradi. U jinslarning namligi, shuningdek strukturali xususiyati bilan juda ham 
yaxshi  bog„langan.  Tabiiy  namligi  uncha  katta  bo„lmagan  lyoss  va  lyossimon 
gruntlarda  siqilishi  uncha  katta  bo„lmaydi:  yuk  ostida  ularning  cho„kish  miqdori 
ham uncha katta emas. Namlikning oshishi, jinsining suv bilan to„yinishi ularning 
siqilishga qarshiligini juda tez kamaytiradi.  
Lyossimon  gruntlarning  deformatsiya  moduli  2-3  dan  50-55  MPa  gacha 
o„zgaradi. Eng katta deformatsiya moduli namligi 17-18% bo„lgan jinslarga xosdir. 
Kuchli  namlangan  lyossimon  gruntlarning  deformatsiya  moduli  (namligi  20-25% 
dan yuqori), odatda, 15 MPa dan kichik bo„ladi. Suvga to„yingan jinslarniki 4,5-5 
MPa dan kichik. 


192
 
 
David  George  Price  [2]  bo„yicha  Less  –  sariq  rangli,  ohaktoshli,  g„ovakli, 
shamolda  yotqizilgan,  har  bir  qitada  katta  hududni  egallagan.  Lyoss  zarralarining 
80% dan ko„pi kvarslardan iborat, 10-20% dala shpati va 20% gacha karbonatlar. 
Gilli  zarralarning  miqdori  15%  gacha.  Materialning  strukturasida  ko„pchilikni 
uzunligi 20-50 mkm bo„lgan kvars zarralari tashkil qiladi. Kvars zarrasining ochiq 
strukturasi ko„pincha gilli foydali qazilmalar va sementlovchi karbonat kalsiy bilan 
kuchaytiriladi.  Lyoss  tuproqlari  muhandis-quruvchilar  uchun  qiyinlik  tug„diradi. 
Nam holatda yuk ostida yoki yer qimirlashida juda tez buziladi. 
Cho„kuvchanlik  -  lyossimon  gruntlarga  xos  xossadir.  Bu  uning 
namlanganida o„zining hajmini kamaytirish qobiliyati bilan izohlanadi, natijada yer 
yuzasining  cho„kishi  ro„y  beradi  va  muhandislik  inshootlari  deformatsiyaga 
uchraydi. Lyossimon gruntlarning nisbiy cho„kuvchanlik koeffitsiyentini maksimal 
qiymati 2-4 m chuqurlikda 0,07-0,12 ga yetadi.  
Lyossimon  gruntlarning  surilishga  qarshiligi  ularning  fizik  holati  bilan 
aniqlanadi: quruq holatda uning qiymati katta, jins namlaganda u kuchli kamayadi. 
Lyossimon  jinslarning  ichki  ishqalanish  burchagining  qiymati  unga  qo„yilgan 
normal bosim va namlikka bog„liq ravishda 5 dan 31
o
 gacha, bog„lanish kuchi – 0 
dan 0,04-0,05 MPa gacha o„zgaradi. Lyossimon gruntlarning muhim tavsiflaridan 
biri  ularning  namlanganda  surilishga  qarshiligini  birdan  kamayishidir:  ichki 
ishqalanish  burchagi  4-8
o
  ga  va  bog„lanish  kuchining  qiymatini  ham  katta 
miqdorga kamayishi kuzatiladi. 

Download 8,96 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   128   129   130   131   132   133   134   135   ...   147




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish