A burxanov, O. Sattorqulov, G‗. Berdiyev, D. Eshpulatov mintaqaviy iqtisodiyot darslik

tabiiy 
ustunlikga 
ega bo‗lishi mumkin. Ob-havo sharoiti qanday qishloq xo‗jalik 
mahsulotlarini samaradorlik bilan etishtirish mumkinligini ko‗rsatib beradi. 

---

389
Masalan, Shri-Lanka bug‗doy va sut mahsulotlarini import qiladi, chunki 
ob-havo ularni etishtirishga mos emas, lekin uning ob-havo sharoiti choy, 
kauchuk, kokos yong‗oqlarini etishtirish hisobidan ko‗p foyda olishga 
imkoniyat beradi.
O‗zbekiston paxta etishtirishga ajratilgan resurs hisobidan choy ham 
etishtirish mumkin edi, lekin iqlim choy etishtirishga moslashmagan. 
Shuning uchun O‗zbekiston uchun paxta etishtirish fodaliroqdir. Lekin 
aynan shu nazariyaga kura Shri-Lanka choy, O‗zbekiston esa paxta 
mahsuloti bilan xalqaro savdoda qatnashib o‗z ehtiyojlarini qondirishlari 
shart. 
Uzlashtirilgan ustunlik 
- bu yuqori malaka va rivojlangan 
texnologiyalar bilan bog‗lik. Hozirgi kunda jaxondagi mahsulotlar 
ayiraboshlash tayyor mahsulot va xizmatlardan iborat bo‗lib, ularning 
ulushi qishloq xo‗jalik mahsulotlari yoki qazilma boyliklarga qaraganda 
ancha yuqori. Bu mahsulotlarni ishlab chiqarishni joylashtirish asosan 
o‗zlashtirish ustunligi bilan bog‗liqdir. Ishlab chiqarish texnologiyasi 
bo‗yicha ustunlikka ega murakkab va turli mahsulotlarni ishlab chiqarish 
qobiliyatini ta‘minlaydi. Masalan, Daniyada kumush konlari bo‗lmasa ham 
u kumush mahsulotlarini boshqalarga nisbatan ko‗p eksport qiladi, chunki 
ishlab chiqarish texnologiyasi yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarishga 
qaratilgan. Yaponiya temir va ko‗mirni import qilib, ular asosida yuqori 
sifatli po‗lat ishlab chiqarib, boshqa mamlakatlarga eksport qiladi. 
Endi tashqi va ichki savdoda mutloq ustunlik mohiyatini ikki davlat 
AQSH va Shri-Lanka misolida tushuntirib berishga harakat qilamiz
64
. Shri-
Lanka va AQSH bir xil miqdordagi resurslarga ega (yer, mehnat resursi va 
kapital) bo‗lib, choy va bug‗doyni ishlab chiqarishadi. Shri-Lanka 1 tonna 
choy ishlab chiqarish uchun 4 birlik resurs va 1 tonna bug‗doy ishlab 
chiqarish uchun 10 birlik resurs sarf qiladi. AQSH esa 1 tonna choy ishlab 
chiqarish uchun 20 birlik resurs va 1 tonna bug‗doy ishlab chiqarish uchun 
5 birlik resurs sarflaydi. Demak, Shri-Lanka choy ishlab chiqarishga, 
AQSH esa bug‗doyga ixtisoslashishi lozim. Ularda jami 100 birlik resurs 
bor va resurslarini teng yarmisini bu mahsulotlarni ishlab chiqarishga sarf 
qiladilar deb faraz qilamiz. 
64
Daniels, John D. Lee H. Radebaugh. Internatonal business: environments and operations. Addision-Wesley Publishing 
Company, 1998.

---

390
Ikki davlat bir biri bilan savdo qilmagan xolni ko‗ramiz. Bu xolda 
davlatlar resurslar yarmisini choy va bug‗doy etishtirishga sarflaganlari 
uchun Shri-Lanka 12,5 tonna choy va 5 tonna bug‗doy ishlab chiqaradi. 
AQSH 2,5 tonna choy va 10 tonna bug‗doy ishlab chiqaradi. Har bir 
davlatda faqat 100 birlik resurs mavjud bo‗lganligi sababli, xech qaysinisi 
choyni miqdorini kamaytirmasdan bug‗doyni ko‗paytira olmaydilar, va 
aksincha. Ular orasida savdo bo‗lmaganda birgalikda 15 tonna choy va 15 
tonna bug‗doy ishlab chiqarildi. Lekin har bir davlat mutloq ustunlikga ega 
bo‗lgan mahsulot ishlab chiqarganda Shri-Lanka 25 tonna choy (100:4) va 
AKSh 20 tonna bug‗doy (100:5) etishtirgan bo‗lardi. Shunday qilib, bu 
davlatlar mahsulot ishlab chiqarish bo‗yicha ixtisoslashtirilsa, ikkala 
mahsulot etishtirish miqdori ortadi. Natijada bu davlatlar o‗rtasida savdo 
aloqalari o‗rnatilsa, ikkala davlat ham oldingi xolatga karaganda choy va 
bug‗doy mahsulotlarini ko‗paytirishlari mumkin.