|
O‗zbekiston meva-sabzavot mahsulotlarini eksport
404
qiluvchilar uyushmasiga
birlashadilar. Bunda ularga SSP, Adliya vazirligi
va biznes-ombudsman ko‗mak beradi.
Meva-sabzavot mahsulotlarini eksport qiluvchilar axborot portali
ishga tushiriladi. U «TradeUzbekistan.com» elektron savdo maydonchasi,
DSQ va DBQ axborot tizimlari bilan integratsiyalanadi. Portal meva-
sabzavot mahsulotlari etishtiruvchilar va eksport qiluvchilar, salohiyatli
import qiluvchilar va h.k. to‗g‗risida axborot olish, shuningdek eksport
jarayonining barcha bosqichlarini real vaqt rejimida kuzatish imkonini
beradi.
15.3. Mintaqa iqtisodiy integratsiyani rivojlantirish va uning
samaradorligini oshirish omillari. Qo‗shma korxonalarni rivojlanishi
Bugungi kunda O‗zbekiston iqtisodiyotini yanada yuksaltirish ko‗p
jihatdan integratsiya jarayonlarini rivojlantirishga bog‗liq. Chunki ishlab
chiqarish samarasi bevosita bir qator ichki va tashqi omillar hamda
holatlarga uyqashib ketadi.
Sir emas, endilikda korxonalar yakka tartibdagi ishlab chiqarishni
rivojlantirsalar, bozor sharoitida bu jarayon uzoq davom etmaydi. Masalan,
Yaponiyada «Toyota» avtomobilini tayyorlash hamda butlash uchun o‗n
uchta davlatdan zarur detallaru butlovchi qismlar olinadi. Bu mamlakat va
korxona iqtisodiyotining kelgusi taraqqiyoti uchun o‗zaro integratsiyani
rivojlantirish darkorligini ko‗rsatadi.
Iqtisodiy integratsiya hozirga qadar atroflicha o‗rganilgan va ilmiy
adabiyotlarda u haqda talay tushunchalar bayon etilgan. Shunday esa-da,
biz ham ushbu muammoga nisbatan o‗z yondashuvimizni va fikrimizni
bildirishni lozim topdik.
«Integratsiya» aslida lotincha so‗z bo‗lib, keng ma‘noda qo‗llaniladi.
Jumladan, davlatlar, regionlar, kompaniya va korxonalar o‗rtasida
tashkiliy, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik va boshqa yo‗nalishlardagi
hamkorlikni mustahkamlashni ifodalaydi. Ma‘no-mohiyatiga ko‗ra, bir
necha turga bo‗linadi. Ular orasida iqtisodiy integratsiya ayni jabhada
davlatlararo aloqalarni o‗rnatishi, har bir mamlakatda sturukturaviy
o‗zgarishlar negizida milliy xo‗jalikni texnologik modernizatsiyalash va
uning raqobatbardoshligini ta‘minlanishi bilan alohida ajralib turadi.
Ayniqsa, hozirgi davrda jahon xo‗jaligini va tashqi iqtisodiy aloqalarni
rivojlantirishda ekzogen omil ta‘siri ostida milliy iqtisodiyotning kelgusi
405
taraqqiyoti hamda barqarorligini ta‘minlab, samaradorligini oshirish uchun
puxta zamin yaratadi.
Ma‘lumki, yurtimizda 2017-2021 yillarda O‗zbekiston Respublikasini
rivojlantirishning beshta ustuvor yo‗nalishi bo‗yicha Harakatlar strategiyasi
hamda Harakatlar strategiyasini «Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari
yili»da amalga oshirishga oid Davlat dasturi tasdiqlandi [1]. Ularda
mamlakatdagi integratsiya jarayonlarini va tashqi iqtisodiy aloqalarni
rivojlantirish masalalariga ham alohida e‘tibor qaratilgan.
Harakatlar strategiyasi dasturi doirasida tashqi siyosiy va tashqi
iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish bo‗yicha ishlab chiqilgan kontseptsiya
O‗zbekiston iqtisodiyotini, chunonchi, vertikal integratsiyani tashkil etish
va rivojlantirish borasida dasturilamal hujjat vazifasini o‗taydi.
Kontseptsiyada integratsiyaning yangi modeli taklif etilgan. U iqtisodiy
adabiyotlarda «savdo» yoki «kon‘yunktura» deb nomlanadi.
Yangi kontseptsiyaning asosiy maqsadi tashqi iqtisodiy siyosatda
markaziy o‗rin egallash uchun o‗zbek eksportini yangi bosqichga
ko‗tarishdan, ya‘ni xalqaro ishlab chiqarishning progressiv shakllarini va
ilmiy-texnik kooperatsiyani rivojlantirish uchun investitsion hamkorlik
hamda innovatsion loyihalarni birgalikda amalga oshirishdan iboratdir.
Hozir integratsiya jarayonlari erkinligini iqtisodiy adabiyotlarda umum
qabul qilingan qoidaga tayangan holda ta‘minlash iqtisodiy o‗sishga va
millatning turmush darajasi farovonlashishiga olib keladi. Rivojlangan
davlatlar tajribasidan ayon bo‗lishicha, ular turli sharoitlarda integratsiya
jarayonlarini liberallashtirish ishlarini muvaffaqiyatli olib borganlar. Shu
bois iqtisodiy ziddiyatlarni kamaytirishga erishganlar va iqtisodiy
rivojlanish sur‘atlarini ko‗targanlar.
O‗zbekistonda Istiqlol yillari integratsiya jarayonlarini erkinlashtirish
eksport va import sturukturasini o‗zgartirdi. Masalan, 2017 yili eksport
tarkibida tayyor mahsulotlar 72 foizni tashkil etdi. Tashqi savdo aylanmasi
esa 26907,6 million AQSH dollariga etdi. Integratsiya jarayonlarini davlat
tomonidan tartibga solishdan maqsad esa uning faoliyati samaradorligini
ta‘minlash uchun huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy sharoitlar yaratishdir.
Davlat bu jarayonning strategik maqsadlarini belgilab borishi lozim.
Ayniqsa,
eksportni
rivojlantirish,
o‗zbek
eksporti
tuzilishini
takomillashtirish, eksport qilinayotgan mahsulotlar turini ko‗paytirish va
sifatini oshirish, eksportning tovar va geografik tuzilishini rivojlantirish,
xalqaro savdo-iqtisodiy hamkorlikning ilg‗or shakllaridan foydalanish,
406
boshqa ishlarni tashkillashtirish va kadrlar tayyorlashni yaxshilash
masalalariga jiddiy e‘tibor qaratish maqsadga muvofiqdir.
Shunday qilib, integratsiya jarayonida eksport-import operatsiyalari
ishlab
chiqarishni
kooperatsiyalash,
investitsiyaviy
hamkorlikni
kuchaytirish rejalari bilan boyitilishi lozim. Bundan tashqari, xorijiy
kapital, yangi texnologiyalar, lizing bo‗yicha jihozlar va hokazolardan
qayta ishlab chiqarishning barcha pog‗onalarida unumli foydalanish zarur.
O‗zbekiston integratsiya jarayonlarini yanada rivojlantirish uchun
xalqaro amaliyotga bog‗liq muayyan masalalarni ijobiy hal etishi lozim.
Birinchidan, Jahon savdo tashkilotiga a‘zo bo‗lishi, ikkinchidan, o‗zga
davlatlar bilan integratsiya kelishuvlarini amalga oshirishda savdo oqimlari
tuzilishi va dinamikasi huquqlararo komissiyalarda hal qilinishiga erishishi,
uchinchidan, ikkilamchi soliqqa tortish va investitsiyalar himoyalanishi
masalalarini chuqur o‗rganib chiqishi kerak.
Baralla aytish mumkinki, yaqin va qo‗shni davlatlar bilan
integratsiyani tezlashtirish kelgusida Vatanimiz iqtisodiyotini ko‗tarish
uchun yanada qulay imkoniyatlar yaratadi. Hozir O‗zbekiston Rossiya,
Belarus, Ukraina, Ozarbayjon, Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan yaxshi
savdo-siyosiy aloqalar o‗rnatgan. Shuning sharofati o‗laroq, yurtimizda
ko‗plab qo‗shma korxonalar ishlab turibdi. Biz kelgusida MDH
mamlakatlari bilan bir qator muammolarni, jumladan, davlatlararo o‗zaro
majburiyatlarni bajarish, tovarlarni sotish bo‗yicha qarzdorlikni bartaraf
etish, diyorimizda ishlab chiqarilgan tovarlar hamdo‗st davlatlar hududida
erkin sotilishini ta‘minlash masalalarini ijobiy hal etish choralarini
ko‗rishimiz shart.
Xususan,
mamlakatda
asosan
xorijiy
kapital
ishtirokidagi
korxonalarning asosiy qismi Rossiya Federatsiyasi, Turkiya Respublikasi,
Xitoy Xalq Respublikasi, Qozog‗iston Respublikasi va Koreya
Respublikasi hissalariga to‗g‗ri keladi.
2019-yilning 1-iyo‗l holatiga xorijiy kapital ishtirokida tashkil etilgan
korxonalar 9 014 tani tashkil etdi. O‗tgan yilning shu davriga nisbatan 2
720 taga yoki 43,2 %ga o‗sgan. Shundan mintaqa kesimida eng yuqorisi
Toshkent shahrida (5 427 ta), Samarqand (465 ta), Farg‗ona (348 ta)
viloyatlari hissasiga to‗g‗ri keladi. Nisbatan kamroq ko‗rsatkichlar bilan
Xorazm (111 ta), Sirdaryo (129 ta) viloyatlari hamda Qoraqalpog‗iston
Respublikasida (125 ta)ni tashkil qiladi (15.1-rasm).
407
Do'stlaringiz bilan baham: | 
