374
bilan birga, mintaqaviy iqtisodiy tuzilma ichki
va jahon bozorlarining
zamonaviy talablariga javob berishi kerak. Ushbu omil
mintaqaning
geografik joylashuvi bilan chambarchas bog‗liq. Shunday qilib, masalan,
yirik va rivojlangan shaharlarga yaqin joylashgan mintaqalar qo‗shni
o‗sayotgan iqtisodiyotning ortiqcha ta‘siridan foyda olishlari mumkin. Shu
bilan birga, noqulay geografik fazilatlarga ega bo‗lgan hududlar (noqulay
iqlim sharoiti, chegaradan uzoqligi va boshqalar) raqobatdosh bo‗lish
imkoniyatiga ega emaslar.
Shuni ta‘kidlash kerakki, hududlarning raqobatbardoshligi va
institutsional muhit, shuningdek, iqtisodiy rivojlanishni boshqarish usullari
o‗rtasida o‗zaro bog‗liqlik mavjud. Rivojlanish uchun javobgarlik hukumat
darajalarida (davlat va mintaqaviy), shuningdek xususiy sektor va fuqarolik
jamiyati vakillari o‗rtasida taqsimlanadi.
Bundan tashqari, u aniq individual loyihalarga emas, balki strategik
rejalarga asoslangan va ma‘lum bir mintaqaga mo‗ljallangan o‗rta va uzoq
muddatli rivojlanish dasturlariga asoslanadi.
Har bir
mintaqada ishchi kuchi mavjud, ammo ular ixtisoslashuvga
mos kelishi kerak, chunki sifat darajasi raqobatbardoshlikka bevosita ta‘sir
qiladi. Birinchidan, ishchi kuchining samaradorligini, ya‘ni mehnatga
layoqatli aholining mavjudligi, mehnat resurslarining moslashuvchanligi,
mehnat dunyosidagi ayollarning o‗rni, mehnatga layoqatli va iqtisodiy faol
aholining o‗rtacha yoshi, o‗sish sur‘atlari va migratsiya oqimlarining asosiy
tendentsiyalari va boshqalarni hisobga olish kerak.
Mehnat resurslari sifati bilan chambarchas bog‗liq bo‗lgan
mintaqaning innovatsion salohiyati yangi texnologiyalarning paydo bo‗lishi
va tarqalishini belgilovchi eng muhim omil bo‗lib, innovatsiyalarni idrok
etishda mintaqaning iqtisodiy potentsiali o‗sishi uchun zarur shart bo‗lib
xizmat qiladi.
Zamonaviy sharoitda rivojlangan infratuzilma bo‗lmagan mintaqaning
mavjudligini tasavvur qilish qiyin. Ko‗pchilik infratuzilmani faqat transport
va kommunikatsiya mavjudligi deb tushunadi, ammo bu fikr noto‗g‗ri,
chunki uning kontseptsiyasi yanada keng va hududiy, ijtimoiy, innovatsion,
moliyaviy infratuzilma, axborot texnologiyalari infratuzilmasi va
boshqalarni o‗z ichiga oladi.
Mintaqaning innovatsion salohiyati mintaqaviy raqobatdoshlikning
ajralmas qismi hisoblanadi. Mintaqani innovatsion rivojlanish yo‗lida
shakllantirish uchun mintaqada innovatsiyalarni yaratishda foydalanilishi
375
mumkin bo‗lgan mavjud moddiy va nomoddiy resurslar etarli emas, chunki
innovatsiyalar ushbu resurslardan foydalanish samaradorligi bilan
baholanadi.
Innovatsion salohiyat bilim manbalari,
institutsional tuzilma,
shuningdek hududlarning texnologik dinamikasini shakllantiradigan
iqtisodiy agentlar o‗rtasidagi munosabatlar bilan belgilanadi. Birgalikda
ular mintaqaning va umuman iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish
maqsadida innovatsiyalarni samarali amalga oshirish uchun zamin
yaratadilar.
Mintaqaning raqobatbardosh ustunligi nafaqat hududiy mezonlar
bo‗yicha, balki rivojlangan sanoat, madaniy, infratuzilma va rekreatsion
aloqalar bilan birlashtirilgan komplekslarni birlashtirishdan iborat bo‗lgan
aglomeratsiya bo‗lishi mumkin.
Ixtisoslashuvning
mustahkamlanishi
boshqa
pudratchilar:
kompaniyalar, tashkilotlar, yetkazib beruvchilar bilan o‗zaro bog‗liqlik
darajasiga olib keladi. Shuning uchun aksariyat
hollarda kompaniyaning
muvaffaqiyatli ishlashi uchun mos yechim tarmoqlarning, komplekslarning
yoki klasterlarning bir qismi bo‗lishdir. Shunday qilib, kompaniyalar
ko‗proq
xizmat
ko‗rsatuvchi
sohalar
yetkazib
beruvchilari
va
xizmatlaridan, shuningdek tajribali va malakali mehnat resurslari va
ma‘lumot almashish imkoniyatlaridan, shuningdek o‗zaro ta‘sirli
tarmoqlarni jalb qilishdan foydalanadilar.
Mintaqaning investitsion jozibadorligi raqobatbardosh bo‗lish uchun
asos bo‗lgan va keyinchalik ham rivojlanishga olib keladigan muhim
omilidir. Mintaqaning sarmoyadorlar uchun jozibadorligi qanchalik yuqori
bo‗lsa, u shunchalik raqobatdosh bo‗ladi. Sarmoyadorlar oldida qiyin
tanlov turibdi, ular bu mintaqaning yetkazib
beruvchilar uchun qulayligi,
bozorlar va ular bilan aloqalar orasidagi masofa, infratuzilma, ijtimoiy-
iqtisodiy sharoitlar, huquqiy va soliq bazasi, ish haqi va sifat, shuningdek
turmush darajasi va boshqalardir.
Shunday qilib, ta‘kidlash
mumkinki, mintaqadagi raqobatbardoshlikni
baholash mintaqalarning mahalliy hokimiyat organlari uchun boshlang‗ich
vazifa bo‗lib, uning vazifalari qo‗llab-quvvatlash va mintaqaning
raqobatdosh ustunliklarini oshirishdan iborat. Raqobat ustunliklari nafaqat
korxonalar, majmualar, balki butun mintaqaning barqaror rivojlanishi
uchun muhimdir (14.2-rasm). Ushbu sxemani tahlil qilganda shuni
ta‘kidlash kerakki, raqobatdosh ustunliklar mintaqa tizimiga va uning
376
elementlari - korxonalar, tashkilotlar, fabrikalar va boshqalarga ijobiy ta‘sir
ko‗rsatadi.
Raqobat har qanday yangilikdan foydalanishni o‗z
ichiga olganligi
sababli pirovardida ishlab chiqarilgan mahsulotlar bozor talabiga muvofiq
bo‗lishi kerak, masalan, narx, sifat, yangilik va boshqalar tufayli
raqobatbardosh
mahsulotlarni
sotish
ichki
raqobat
sharoitida
foydalaniladigan
afzallik
masalan,
yangi
texnologiyalardan
foydalanishning afzalliklari tijorat samarasini - foyda olish imkonini
beradi. Bozorda tovarlar sotilgandan keyin olingan daromad, shu jumladan
samarasi masalan, raqobatbardosh ustunlik orqali foyda olishi natijasida u
aynan o‗sha ishlab chiqarishini yanada kengaytiradi va korxonalarni
sarmoya kiritishga undaydi kelgusida mintaqani yanada rivojlantirishga
hissa qo‗shadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
