A burxanov, O. Sattorqulov, G‗. Berdiyev, D. Eshpulatov mintaqaviy iqtisodiyot darslik

11.4. Byudjet subvensiyasi, byudjet dotatsiyasi, byudjet ssudasi. 
Mahalliy byudjet tushumlari va xarajatlari 
Byudjet tuzilmasi byudjet tizimini tashkil qilish va uning tuzilish 
tamoyillarini o‗zida aks ettirib, turli darajadagi hokimiyat organlarining 
byudjet huquqlari va vakolatlari, daromad va xarajatlarni byudjet tizimi 
bo‗g‗inlari o‗rtasida taqsimlash tamoyillarini aniqlanishida muhim 
ahamiyatga egadir. 
Byudjet qurilmasi mamlakatlarning siyosiy tuzilishi, boshqaruv 
tizimining shakllanish xususiyatlariga bevosita bog‗liqdir. Masalan, 
Federativ mamlakatlarda munisipal byudjetlarning byudjet vakolatlar va 
huquqlari 
unitar 
mamlakatlarga 
nisbatan 
yuqoridir. 
Ma`lumki, 
mamlakatning byudje tizimi, turli darajadagi hokimiyat organlarining 
byudjet huquqlari elementlarida gap byudjet tizimining tamoyillari haqida
ketadi. 
Byudjet tuzilmasi modellari: markazlashmagan, markazlashgan va 
aralash. 
Markazlashmagan model: Byudjet tizimining o‗z xarajatlarini 
ta`minlovchi o‗z daromadlari manbalariga ega markaziy hamda mahalliy 
byudjetlarni avtonomlashtirish bilan xarakterlanadi.
Markazlashgan model: Har bir yuqori byudjetga tartibga solish 
vazifasini biriktirish orqali barcha byudjetlarni yagona davlat byudjetiga 
markazlashtirish bilan xarakterlanadi. 
Aralash model: O‗z xarajatlarini ta`minlovchi o‗z daromadlari 
manbalariga ega mahalliy byudjetlarga nisbatan markaziy byudjetlarga 
tartibga solish vazifasini belgilash bilan xarakterlanadi 
Byudjet tizimi turli darajadagi byudjetlar va byudjet mablag‗lari 
oluvchilar yig‗indisini, ularni tashkil etishni va tuzish tamoyillarini, 
shuningdek byudjet jaraenida paydo bo‗ladigan ular o‗rtasida o‗zaro 
munosabatlarini o‗zida ifodalaydi. 

---

307