A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik

7 .3 .3 . «Tarixi olamoroyi Abbosiy»
“Tarixi o la m o ro y i A b b o siy ” ( “ ( S h o h ) A b b o sn in g o la m n i bezo v ch i 
t a r i x i ” ) n o m l i a s a r g a r c h i X V I a s r d a o ' t g a n y irik E r o n ta r ix c h is i 
I s k a n d a r b e k M u n s h i y t o m o n i d a n y a r a t i l g a n b o ' l s a - d a , u n d a
O 'z b e k is to n n in g tarixi va u n in g b o s h q a m a m la k a tla r bilan m u n o s a b a tin i 
o 'r g a n is h d a m u h i m a h a m iy a t kasb etadi.
I s k a n d a r b e k M u n s h i y o ' z a s a r i d a k e l t i r g a n a y r i m d a l i l v a
m a ’l u m o t l a r i g a q a r a g a n d a , 1561 yo k i 1562-yili t u g 'i l g a n . U s a ro y
y u m u s h ig a q a b u l q ilin g u n g a q a d a r k ichik m o liy a x iz m a tc h is i b o 'l i b
ishlagan, key in ch alik d evoni in sh o g a qabul qilingan. B o 'lg 'u si tarixchi 
1587-yili harbiy xizm atga jalb etilgan va s h o h A bbos Safaviy (1587— 
1629)ning h arb iy y urishlarida v oqeanavis b o 'lib ishtirok etg an , 1593-yili 
esa saro y m un sh iy si lavozim iga ta y in la n g a n va u m rin in g oxirigacha shu 
la v o z im d a tu rg a n . Isk a n d a rb e k M u n s h iy 1634-yili vafot etgan.
Isk a n d a rb e k M u n s h iy n in g “ Tarixi o la m o ro y i A b b o siy ” n o m li asarida 
E r o n n in g 1588—1634-yillar orasidagi tarixi xronologik, yilm a-yil ta rtib d a
b ay o n qilingan. Bu asar h a m “A k b a r n o m a ” singari saro y d a yuritilgan 
kundalik daftar, rasmiy hujjatlar, bay o n etilgan voqealar ishtirokchilarining 
o g 'zak i axb o ro ti h a m d a m uallifn in g shaxsiy kuzatuvlari bilan to 'p l a n g a n
m a ’lu m o tla r asosida yozilgan.
“Tarixi o la m o ro y i A b b o siy ” asari tarkibi m u q a d d i m a , u c h jild va 
x o tim a d a n ib orat. A sarning I—II jildlari 1616, u c h in c h i jildi esa 1628- 
yili yozib t a m o m la n g a n .
K ito b n in g b irinchi jildi kom pilyatsiya, u m u m la s h tiru v c h i xususiyatga 
ega b o 'lib , X o n d a m ir n in g “ H abib u s-siy a r” , M ir Y ahyo Q azviniyning 
“ L u b b a t- ta v o r ix ” ( “T arixlar m a g 'z i ” ) va muallifi n o m a ’lu m ikki asar 
“Tarixi shoh Ismoil Safaviy” va “Tazkirayi shoh T a h m o s ib ” h a m d a boshqa 
asarlarga ta y a n ib yozilgan. U n d a , asosan sh o h A b b o sn in g o ta -b o b o la ri, 
shuningdek, shoh Ismoil a w a l (1502—1524), s h o h T a h m o sib a w a l (1524— 
1576), Ismoil soniy (1576—1578) va S u lto n M u h a m m a d X u d o b a n d a
(1 578—1587) h u k m ro n lig i yillaridagi tarixi u m u m i y t a r z d a b a y o n etilgan.
“Tarixi o la m o ro y i A b b o siy ” asarining II —III jildlari m a z m u n i yangi 
b o 'lib , m u staq il a h a m iy a tg a ega. U la rd a E r o n n in g 1588— 1628-yillar
231

---

orasidagi ijtimoiy-siyosiy tarixi keng yoritib berilgan. U chinchi jild oxirida 
shoh Abbos bilan zam o n d o sh bo'lgan shayxlar, olimlar, shoirlar va xattotlar 
haqida q im m atli m a ’lu m o tla r keltirilgan.
A sar O 'z b e k isto n tarixini o 'rg a n is h d a h a m k atta aham iyat kasb etadi. 
U n d a O 'z b e k isto n n in g XVI asr oxiri va X V II asrning birinchi choragidagi 
siyosiy ahvoli haqida noyob m a ’lu m o tla rn i u ch ra ta m iz . B u n d a n tashqari, 
asar XVI asrning oxiri va XVII asrning b irinchi choragida E ro n bilan 
Buxoro xonligi o'rtasidagi siyosiy m u n o s a b a tla rn i o 'rg a n is h d a m u h im
m a n b a la rd a n biri hisoblanadi.
A sardan ayrim p a rc h a la r B .D o rn (m a tn i) va V .V .V ely am in o v -Z ern o v
t o m o n i d a n m a tn i va qisqartirilgan ruscha tarjimasi n a s h r etilgan. Kitob 
m atn i yana ikki m arta T e h r o n d a 1896-yili to s h b o s m a va 1956-yili bosmasi 
c h o p etilgan.