A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

A .O 'rin b o y e v  
tom onidan  tah rir  qilinib  nashr  etildi.
194

---

5 .3 .2 .  «M untaxab  ut-tavorixi  M u ’iniy*
“ M untaxab 
ut-tavorixi  M u’iniy”  nomli  Tem uriylar  davriga  oid  asar 
muallifi 
M u’iniddin  Natanziydir.  U  Isfahon shahriga qarashli, undan qariyb 
vigirma faisah 
masofada joylashgan Natanz shahrida tug'ilgan. Ch.A.Storining 
m a’lum otiga 
qaraganda  asli  seistonlik  bo'lgan1.  Fors  viloyatining  hokimi 
Temuriy 
Iskandar Mirzo (Am ir Tem um ing nabirasi,  Umarshayxning o ‘g‘li, 
1415-yili inisi Boyqaro M irzo tom onidan o'ldirilgan) sanoyida xizmat qilgan. 
Davlatshoh 
Samarqandiyning  so'zlariga  qaraganda:  “ M u’iniddin  Natanziy 
Sulton 
Iskandar  davrida  Iroqi  Ajam  va  Forsda  shuhrat  topgan  olimlar  va 
shoirlarjum lasidan 
bo'lib..., ilmda o ‘z zamonasining yetakchisi edi va  Mirzo 
Iskandam ing 
m aqom a  va  holati  ham da  tarixini  yozgan”2.
M u ’n id d in   N a ta n z iy   q a la m ig a   m a n s u b   b o 'l g a n   va  b iz n in g  
zam onam izgacha  yetib  kelgan  bu  asam ing  aniq  nom i  m a’lum   em as.  U 
ilmiy  jam oatchilik  orasida  “A nonim   Iskandera”  nom i  bilan  m ashhur. 
Asar  1413-yili  yozib  tam om langan.  U ning  ikkinchi  tahriri  ham   bo'lib, 
“ Muntaxab  ut-tavorixi  M u ’iniy”  ( “ M u ’iniyning  saylangan  tarixi”)  deb 
ataladi  va  T em um ing  o 'g 'li  Shohruh  M irzoga  bag'ishlanadi.
“ M untaxab  u t-tavorix”  um um iy  tarix  tipida  yozilgan  asar  bo'lib, 
d a m n in g   y aratilish id an   to   A m ir  T e m u r  v afotigacha,  1405-yil  18- 
fevralgacha  m usulm on  m am lakatlarida  yuz  bergan  voqealar haqida  bahs 
yuritadi.  Asar  m uqaddim a  va  uch  bobdan  iborat.
Muqaddima diniy m azm unda bo'lib,  unda olam ning yaratilishi,  Odam  
Ato va uning farzandlari,  N uh payg'am bar va uning avlodi haqida um um iy 
gap  boradi.
Birinchi  bobda  qadim iy  Eron  va  Y unoniston  podshohlari,  Rim  va 
Vizantiya  im peratoriari,  Rim  papalari,  qadim iy  arab  ham da  Efiopiya 
podshohlarining  qisqacha  tarixi  bayon  etilgan.
Ikkinchi bobda M uhamm ad payg'ambar va uning avlodi, xalifayi roshidin, 
Umaviya va Abbosiya xalifalari, Arabiston ham da  Misrda podshohlik qilgan 
Ali  va  Fotima  avlodi,  shuningdek,  Abbosiylar  bilan  zamondosh  bo'lgan 
Eron  va  M ovarounnahr  hukmdoriari  tarixi  talqin  etilgan.
Asaming  noyob  va  qim m atli  qismi  uning  uchinchi  bobi  hisoblanadi. 
U  turk-m o'g'ul  qabilalari va  ulam ing kelib chiqishi,  C hingizxon va  uning 
aylodi,  Shimoliy  X itoyda  hukm ronlik  qilgan  m o 'g 'u l  xonlari,  C hig'atoy 
ulusi  hukm doriari,  Elxoniylar,  Jaloiriylar,  C ho 'p o n iy lar,  MuzafTariylar,
:  ? ори 
П ерси д ская  л и тература,  l-q is m .  339-bct.
37
k k
, "
^
anu*r4a n Jiy.  T azkirat  u s h -s h u a ro E B ra u n   nashri.  -   Leyden:  L ondon,  1901.
195

---

Oq O 'rd a xonlari,  1 3 4 6 -1370-yillar orasida  M ovarounnahrda  hukmronlik 
qilgan  am irlar  tarixini  o ‘z  ichiga  oladi.
A sam in g  u ch in ch i  q ism ini  yozishda  m u a llif  T abariy,  Juvayniy, 
Rashiduddin  ham da  turkiy tilda  yozilgan  ’’Tarixi  xoniy”  kabi  asarlardan 
keng  foydalangan.
“ Muntaxab  ut-tavorixi  M u’iniy”  asarining  matni  1957-yili  Eronda  Jak 
Oben  tarafidan  chop  etilgan.  Uning  qo'lyozma  nusxalari  Sankt-Peterburg, 
Angliya,  Fransiya  va  Eron  kutubxonalarida  mavjud.  Bu  asar  to'g'risida  va 
undagi ayrim lavhalami G ‘. Karimov “Amir Tem ur va Ulug'bek zamondoshlari 
xotirasida” (T,  1996) va “Temuriylar bunyodkorligi davr manbalari” (T,  1997) 
nomli  to'plamlarda  chop etgan.  U  Amir T em ur to'g'risidagi  m a’lumotlami 
taijima qilib  “Jahon  adabiyoti” jumalida  2006-yili  e ’lon  qildi.