A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

5 .3 .4 .  «Tarixnoma»
T arix n o m a” 
yoki  “ Zayli  Z afarnom a”  ( “ Z afam om a"ga qo'sh im cha”) 
cb ataladigan  m u h im  
tarixiy asar muallifi  Xoja Tojuddin  as-Salmoniydir.
yetuk 
xattot 
bo'lib,  MuzafTariylar1  saroyida,  devoni  inshoda  xizmat
J j J 3.  j ^ 3 - y i l l a r d a   F o rs.  K irnion  va  K u rd isto n n i  id o ra   qilg an   sulola.  A soschisi 
MubonzKldin  ibn  MuzalTar (1 3 1 3 -1 3 5 9 ).
197

---

qilgan. A m irTem ur Sherozni egallab,  MuzafTariylarsulolasi barham topgandan 
keyin  1393-yiIi  boshqa  ilm  ahli  bilan  Samarqandga  olib  kelingan  va  saroy 
xizmatiga tayinlangan.  1409-yili mart oyida am irlar isyoni bartaraf etilgach. 
oliy  hokimiyat  Shohruh  M irzo  Xoja  Tojuddin  as-Salm oniy  uning  amri 
bilan  Hirotga  olib  ketiladi  va  oliy  hukm dom ing  topshirig'i  bilan  o'zining 
mazkur asarini  yozishga  kirishadi.  Lekin,  uni  tam om lay  olmaydi.  Oradan 
k o'p vaqt  o'tm ay,  saroyda  vazir  Faxruddinga  qarshi  uyushtirilgan  fitnada 
qatnashganlikda ayblanib, qamalib qoladi va jazoga tortiladi.
Xoja  Tojuddin  as-Salmoniy  m azkur  asarida  Am ir  Tem um ing  so'nggi 
yillari va Shohruh  Mirzoning tarixini yozishni  niyat qilgan edi.  Lekin, taqdir 
taqozosi  bilan  maqsadiga  erisha  olmaydi.  Faqat  1 4 0 4 -1409-yillar  tarixini 
yozib  bitirishga  ulguradi,  xolos.  Asarda  1404-yilda  Xitoyga  yurish  oldidan 
Konigilda  o'tgan  katta  tantanalar,  shahzodalar  Ulug'bek,  Ibrohim  Sulton, 
Ijil  Mirzo,  Sidi  Ahmad,  Pirm uham m ad  va  M irzo  Boyqarolaming  nikoh 
to'ylari,  Xitoyga  yurishning  boshlanishi,  hazrat  sohibqiror.ning  18-fevral
1405-yilgi  vafotidan  keyingi  og'ir  ahvol,  Xalil  Sultonning  noqonuniy  yo'l 
bilan oliy hokimiyatni egallab olish voqealari batafsil bayon etiladi. Voqealar 
tafsiloti  1408-yil  mart  oyida  Xalil  Sultonning  am ir  Xudoydod  boshliq  bir 
guruh  fitnachi  am irlar tarafidan  asir olinishi  haqidagi  hikoya  bilan  tugaydi.
Xoja Tojuddin as-Salmoniyning “Tarixnoma” asari bizningzamonimizgacha 
uch  nusxada  yetib  kelgan.  Ulardan  biri  suqutli  va  shu  kunlarda  Angliyaning 
muzeyida  (lnv.№   159)  saqlanmoqda.  Yana  ikkitasi  Turkiyada,  Istanbuldagi 
Sulaymon  Fotih  (Inv.№ 4305) va  Lala  Ismoil  afandi  kutubxonalarida  (Inv.№ 
304)  saqlanadi.  Birinchi  nusxa  suqutli,  ikkinchisi  to'la.
A sar  G .R .R y o m e r  to m o n id an   nem is  tiliga  1956-yili,  Ismoil  Aka 
tom onidan  1988-yili  turk  tiliga  va  Z .M .B uniyatov  tom onidan  1991 -yili 
m s  tiliga  erkin  tarjim a  qilingan.