A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

nashrlari 
asosida  “ Vaqoyi’”  asar  m atnini  chop  etildi.  A m m o,  bular  va 
boshqa 
nashrlar  ushbu  jahonga  m ashhur  asam ing  asl  nusxasining  ilmiy 
akadem ik 
nashri  emas.
G archi  “Vaqoyi” ’  asl  nusxa  m atni  ilm iy  asosda  tiklanm agan  b o 'lsa- 
da  uni  ta ijim a   qilish ,  o 'rg a n is h   hali  a sa r  to 'la   tu g am asd an   o ld in  
boshlangan  edi.
Ilk  m arta  “Vaqoyi” ’  asarini  fors  tiliga  taijim a  qila  boshlagan  va  bir 
qismini  taijim a  qilgan  shaxs  B obum ing  safdoshi  va  sadri  Shayx  Zayn 
Xavofiy  (vaf.l534-y.)  edi.
Asar butunlay tugam asdan  turib,  undan  bir nusxani  Bobur ko'chirtirib 
M ovarounnahiga jo 'n atg an   edi.
“Vaqoyi” ’ bilan tasodifan tanishgan  Bobum ing chevarasi Sulton Salim, 
b o'lg'usi  Ja h o n g ir  o ta lig 'i,  m a ’naviy  ustozi  Q u tb id d in   M u h am m ad  
Beklarbegi  o 'g 'li  Behruzxon  N avrangxondir.  U  M irzo  Poyanda  Hasan 
G 'aznaviydan asam i  fors tiliga taijim a qildira boshlaydi. A m m o, taijim on 
vafot  etgach,  M uham m ad  Quli  Hisoriyni  bu  ishga  jalb  etib,  1586-yili 
taijim a  nihoyasiga  yetadi.
Uchinchi  m arta  “Vaqoyi” ’ni  fors  tiliga  taijim a  qilish  tashabbuskori 
Bobuming  nabirasi  Jaloliddin  M uham m ad  Akbar  (1556—1605)  edi.  U 
asami  Bayramxon o 'g 'li  A bdurahim xonga taijim a qildirib,  uning  ko'plab 
nusxalarini  nafis  m o'jaz  rasm lar  bilan  bezattiigan.  Forsiy  tildagi  ushbu 
uchchala  taijim a  asl  m atnni  tiklashda  katta  ilmiy  aham iyatga  ega.
“ Vaqoyi” ’  asari  G 'a rb   olimlari  ichida  m ashhur  va jud a  katta  o b ro '- 
e ’tiborga  molik.  Asar  ingliz  tiliga  uch  m arta  1826,  1921  va  1990-yillari 
to'la taijim a  qilingan  bo'lsa,  uning ixcham   va qisqartirilgan  nashrlari  o 'n  
beshdan ziyoddir.  Aytish  m um kinki,  so'nggi  ikki  yuz yil  davom ida  ingliz 
sharqshunoslari  “ Vaqoyi” ’  asarini juda jiddiy o 'rg an m oq dalar va  maxsus 
Boburshunoslik  ilmiy  yo'nalishiga  asos  solganlar.
Asarning  forsiy toshbosm a  m atni  ham   mavjud.  Kitob yana  ikki  m arta 
fransuz  tiliga,  nem is,  turk,  m s,  yapon,  hind,  urdu,  turk,  qozoq  tillariga 
taijima  qilingan.
U m um an, sharq tarixiga oid asarlar ichida  “Vaqoyi” ’  yuksak mavqega 
ega.  Shunday tarixiy obida to 'g 'risid a S.Azim jonova tom onidan  m s tilida 
uchta  kitob  chop  etilgan  b o'lsa-da,  o 'zb ek   tilidagi  tadqiqotlar,  asosan 
filologik  yo'nalishda  am alga  oshirilgan.
Vaqoyi” ’ birinchi galda tarixiy m anba va  u boshqa soha  mutaxassislari 
uchun  ham  bebaho  obida  va  ibratli  nam unadir.
193

---