A ashirov, sh. Atadjanov

(A.A. Asqarov, 0 ‘. Islomov,
Yu.F. Buryakov, T.Q. Xojayov
)ning 0 ‘zbekiston hududida olib 
borgan arxeologik va antropologik tadqiqotlari natijasida Amudaryo 
va Sirdaryo oralig‘ida so'nggi bronza davridayoq yuqorida nomlari 
zikr etilgan qabila va elatlarning etnik jihatdan dastlabki aralashuvi 
sodir bo‘lganligi xususida xulosa qilingan. Olim lar tom onidan 
assimilatsiya jarayoni natijasida antik davrga kelib, o ‘troq hayotga 
moslashgan turkiy hududiy maydon tarkib topganligi ham da 
o ‘zbek xalqiga xos antro p o lo g ik tip n in g m ak o n va zam oni 
aniqlangan. Mil.awalgi III asrda Sirdaryoning o‘rta oqimida turkiy

---

va so‘g‘diylar ittifoqi asosida Qang‘ davlati tashkil topgan. Q ang‘ 
davlati davrida M ovarounnahr va unga tutash m intaqalardagi 
xalqlarning iqtisodiy, siyosiy va etnom adaniy aloqalarning tobora 
rivojlanib borishi natijasida turkiyzabon etnoslar ustuvorlik qilib, 
yangi turkiy etnoslardan biri — qang‘ar elati paydo bo‘lgan va 
o'ziga xos uyg‘unlashgan m adaniyat shakllangan. Tarixiy va 
arxeologik asarlard^bu madaniyat « 
Qovunchi madaniyati»
nomini 
olgan. Antropolog olim larning ta ’kidlashlaricha, aynan shu 
davrlarga kelib, Markaziy Osiyoning vodiy va vohalarida yashovchi 
so‘g‘diylar va qang‘arlarning tashqi qiyofalarida hozirgi o ‘zbek va 
voha tojiklariga xos P o m ir-F arg ‘ona antropologik tip i t o ‘liq 
shakllangan.
0 ‘zbeklar etnogenezida qatnashgan navbatdagi etnik kom - 
ponentlar Janubiy Oltoy va Sharqiy Turkistondan ko‘chib kelgan 
yuechji qabilasining bir tarm og‘i b o ‘lib, ular mil.av I - milodiy 
IV asrlarda Kushon saltanatiga asos solgan kushonlar ham da 
milodiy III-V asrlarda 0 ‘rta Osiyoning markaziy viloyatlariga 
Janubiy Sibir, Jung‘oriyadan, Sharqiy Turkiston siljigan xioniy, 
kidariy va eftaliylardir.
Shuningdek, o ‘zbeklar etnogeneziga faol ta ’sir o ‘tkazgan 
turkiy etnik kom ponentlar asosi 
Turk xoqonligi
(VI-VIII asrlar) 
davrida Markaziy Osiyoning markaziy m intaqalari (Toshkent, 
Z arafshon, Q ashqadaryo, Surxondaryo vohalari, F a rg ‘on a 
vodiysi) va Xorazmga kelib joylashib, m a’lum bir tarixiy davr 
mobaynida, bu etnik kom ponentning aksariyat qismi o ‘troq- 
lashgan. Turk xoqonligi davrida ushbu hududga kirib kelgan tu r­
kiy kom ponentlar va mahalliy aholi o ‘rtasidagi etnik-m adaniy 
munosabatlarning rivoji etnik jarayonlar taraqqiyotiga katta ta ’sir 
o'tkazgan. Ushbu turkiy qatlam madaniy yutuqlarining mahalliy 
madaniy-xo‘jalik an’analar bilan jadal uyg‘unlashuvi yuz bergan. 
Bu davr turkiy va so‘g‘diy simbiozning hal qiluvchi bosqichlari­
dan biri bo ‘lgan.
VIII asrdan arab va ajam (arab bo‘lmagan yaqin va 0 ‘rta Sharq) 
xalqlarining Markaziy Osiyoga kirib kelishi mintaqadagi etnik 
jarayonlarga unchalik katta ta ’sir etmagan. Bu davrda aholi etnik 
ta rk ib id a m a ’lum b ir o ‘zg arish lar yuz bergan b o ‘lsa -d a ,

---

M ovarounnahrdagi o ‘troq va yarim o’troq turkiyzabon aholi, 
so‘g‘diylar va Xorazmning tub yerli aholisi o ‘z hududlarida qolib, 
arablar (VII-VIII asr), keyinchalik Som oniylar (IX asr) hukm - 
ronligi ostida yashaganlar.
U m u m an olganda, IX asrdan boshlab M o v aro u n n ah r 
m intaqasida yaxlit turkiy etnik qatlam , jonli turkiy til muhiti 
vujudga kela boshlagan va o ‘z navbatida, so‘g‘diylar va boshqa 
mahalliy etnoslarda ham turkiylashish jarayoni jadallashgan. 
Elshunos olim