|
3.1 - rasm. Qisqa tutashgan rotorli asinxron motorni ulash sxemalari.
a) kontaktli yurg‘izgich; b) tiristorli
yurg‘izgich
bilan.
Yurituvchi elektr motorning asosiy ish rejimiga tegishli bo‗lgan nominal
ma‘lumotlar qiymatlari rostlanmaydigan elektr yuritmaning asosiy harakteristikasi
hisoblanadi. Yuritma nominal quvvati uzoq muddatli ishlash rejimida yoki berilgan
boshqa ish rejimida ishlaganidagi qizish shartiga asosan hisoblangan motor
validagi quvvat ko‗rinishida aniqlanadi. Nominal berilgan parametrlarga
59
manbadagi kuchlanish va chastota, aylanish tezligi, chulg‗amlardagi tok, foydali
ish koeffitsienti va COS θ kabi nominal ish rejimi ko‗rsatkichlar ham kiradi.
3.2. Asinxron motorlarning elektrmexanik xususiyatlari
3.2.1. Asinxron motorni ishlash prinsipi
3.2 - rasm. Asinxron motorning faza chulg‘amlari chizmasi
Sanoatda, qishloq xo‗jaligida va boshqa sohalarda qo‗llaniladigan elektr
motorlari ichida eng keng ko‗lamda qo‗llaniladigani asinxron motorlardir. Elektr
energiyasini mexanik energiyaga aylantirib beruvchi asosiy vosita shular
deyishimiz mumkin. Asinxron motor uch fazali o‗zgaruvchan tokli induktsion
elektrik mashinadir. Motor statorida o‗zaro 120
0
burchak ostida joylashtirilgan
uchta chulg‗am bo‗ladi. (3.2 - rasm. a). 3.2 a - rasmda ko‗rsatilganidek 2 P
p
=2
bo‗lsa chulg‗amlar 120
0
ga, agar qutb juftlari (P
p
) kop bo‗lsa, chulg‗amlar
orasidagi burchak 120
0
/ R
p
ni tashkil qiladi.
Asinxron motor statori faza chulg‗amlari ikki usulda, yulduz (3.2 - rasm. b )
hamda uchburchak (3.2 - rasm. c) usulda ulanadi. Odatda o‗rta va kam quvvatli
asinxron motorlari 380/220v nominal kuchlanish uchun loyixalanadi. Bunda
manba kuchlanishi 380 V bo‗lsa, chulg‗amlar yulduzcha usulida, agar manba
kuchlanishi 220V bo‗lsa chulg‗amlar uchburchak(∆)usulda ulanadi. Har ikkala
holatda ham motor statorining faza chulg‗amiga berilayotgan kuchlanish 220Vni
tashkil qiladi.
60
Asinxron motorning ishlash prinsipi statorda elektr magnit maydonini
tashkil qilishga asoslangan. Chulg‗amlarning 120
0
/ P
p
gradusga siljitilganligi
tufayli hamda uchala kuchlanish fazasining vaqtinchalik siljishi tufayli. (U
a
, U
b
va
U
c
kuchlanish fazalari 120 elektrik gradus, ya‘ni 2π/3 radianga siljigan) motor
chulg‗amlaridagi toklar natijasida hosil qilinadigan magnit yurituvchi kuchlar
umumiy vektori F stator aylanasi bo‗ylab quyidagi tezlik bilan ravon ko‗chib
boradi.
0
=
,
(3.3)
bunda:
f
1
- stator sinusoidal tok chastotasi
r
n
- mashina qutb juftliklari soni
Havo tirqishlari teng, mashina simmetrik va stator chulg‗amlari teng
taqsimlanganligi uchun magnit yurituvchi kuch (MYuK) magnit oqimini hosil
qiladi. Bu magnit oqimi umumiy vektori fazoda ω
0
tezlik bilan aylanadi. Stator
chulg‗amida aylanayotgan magnit maydoni hosil bo‗lish prinsipini 3.3 - rasmda
kuzatishimiz mumkin. 3.3 - rasm a da 3 fazali toklar tizimi epyurasi keltirilgan (a,
b, c faza chulg‗amlaridagi ω*t=2πf,*t vaqtga bog‗liq bo‗lgan toklarning oniy
qiymati) t
1
vaqtdagi statordagi magnit yurituvchi kuchlar umumiy vektorining
fazodagi holatini ko‗rib chiqamiz.
F
1
=
a1
+
+
(ῑ
a
+ ῑ
b
+ ῑ
c
)w.
a chulg‗amning magnit yuritish kuchi vektori F
a1
―a‖ oqi bo‗yicha musbat
yo‗nalishda yo‗nalgan 0,5 J
a.max
ga teng bo‗ladi. Bu b; c chulg‗ami magnit yuritish
kuchi vekt ori ―c‖ oqi bo‗yicha musbat yo‗nalishda yo‗nalgan va 0,5 J
a.max
ga teng.
F
a1
+F
c1
vektorlar yig‗indisi «b» bo‗yicha manfiy yo‗nalishda yo‗nalgan; bu
yig‗indidan ―b‖ chulg‗ami magnit yuritish vektori xosil bo‗ladi va u J
v.max
ga teng
bo‗ladi. Bu vektorlar yig‗indisi fazoviy F
1
vektorni xosil qiladi; F vektor 3.3 - rasm
b da ko‗rsatilgan fazoviy holatni egallaydi va qiymati 3/2 J
max
ga teng bo‗ladi.
61
3.3 - rasm. Aylanuvchan elektrmagnit maydon hosil bo‗lishi
= vaqt o‗tgandan keyin (50 Gts chastota bo‗lganda 1/300 s dan keyin)
t
2
―a‖ chulg‗amaning m.yu.k vektori F
a2
maksimal musbat qiymatga ega bo‗ladi,
―b‖ va ―c‖ chulg‗amlarining m.yu.k vektori esa yarim manfiy qiymatga ega
bo‗ladi. F
2
umumiy vektor bu paytda 3.3 b - rasmda ko‗rsatilganidek F
boshlang‗ich holatiga nisbatan 60
0
fazoviy burchakka soat mili bo‗yicha siljiydi.
Xulosa qilish mumkinki, t
3
vaqt paytida stator chulg‗amlaridagi m.yu.k
vektorlari F
3
holatga o‗tadi, ya‗ni soat mili bo‗yicha siljishni davom ettiradi.
Manba kuchlanish vaqti davomida m.yu.k umumiy vektori F soat mili bo‗yicha F
4
,
F
5
, F
6
holatlarni egallagan holatda to‗liq aylanib chiqadi.
Kuchlanish fazalarini ulash ketma-ketligini o‗zgartirganda (masalan 3.2 -
rasm b, c dagi b va c fazalari almashtirilsa), magnit oqimi umumiy vektori teskari
yo‗nalishga o‗zgaradi, ya‘ni stator chulg‗amida toklar yordamida xosil
qilinayotgan magnit maydoni aylanishi o‗zgarishiga o‗quvchi ozi ishonch xosil
qilishi mumkin .
Agar motor qutb juftliklari soni 1dan ko‗p bo‗lsa stator aylanasi bo‗ylab
joylashgan chulg‗amlar soni ko‗payadi. Ya‘ni , agar qutb juftliklari soni P
n
=2
bo‗lsa, barcha faza chulg‗amlari aylananing birinchi yarmida hamda ikkinchi
yarmida alohida tarzda 3 tadan joylashadi. Bu holda stator magnitli xarakat kuchi
vektori F bir kuchlanish davrida aylanini yarim uzunligiga siljiydi, ya‘ni 180
0
ga
buriladi va statorning magnit maydoni aylanish tezligi 2 marta kam bo‗ladi.
62
Xulosa qilib aytganda statorning magnit maydoni aylanish tezligi ω
0
(yoki sinxron
tezlik) mashina qutb juftliklariga teskari proporsionaldir. Bu qiymatlar 3.1 jadvalda
keltirilgan.
Asinxron motorlar aylanish tezligining
qutb juftliklari soniga bog‗liqligi
3.1 Javdal
Do'stlaringiz bilan baham: |
