A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

2.10 - rasm. Yuk ko‘taruvchi lebyodkaning kinematik sxemasi. 
Yuk ko‗tarilayotgan holat uchun statik momentni motor valiga keltirish
uchun (2.14) formuladan foydalanamiz: 
M
q
=
= 
 
Bunday holatning asosiy jixati shundan iboratki, yukni ko‗tarish va tushirish 
paytidagi statik momentlar turlicha bo‗ladi. Yukni ko‗tarish paytida reduktordagi 
ishqalanish kuchlari xisobiga motor valiga keltirilgan qarshilik momenti 
birmuncha yuqori bo‗ladi. Yukni tushirish paytida esa aktiv qarshilik momenti 
hisobiga ishqalanish kuchlari yukning tormozlanishiga sarflangani sababli motor 
valiga keltirilgan statik moment qiymati birmuncha kamroq bo‗ladi. Shuning 
uchun yukni tushirish holatida uzatma foydali ish koeffitsientini (2.14) formula 
suratida ko‗ramiz: 
M
q 
=
 * ƞ
red ,
(2.16) 

---

53 
Ta‘kidlash kerakki, bu hususiyat faqatgina aktiv statik momentni keltirishda 
mohiyat kasb etadi.
Mexanik tizimning umumiy inertsiya momentini topish uchun aylanish 
jismlari massalarini keltirish formulasi (2.15) dan hamda ilgarilanma 
xarakatlanuvchi jism massasini keltirish uchun kinetik energiyalarni tengligi 
printsipidan foydalanimiz : 
= 
, 
Bunda,
J
yuk
- V tezlik bilan ilgarilanma harakatlanayotgan 
𝓂
yuk
- jism 
massasining, ω tezlik bilan aylanayotgan motor valiga keltirilgan inertsiya 
momenti. 
V=
bar
*R
bar 
bo‗lgani uchun
J
yuk
=
, 
Shunda 2.9 - rasmdagi holatga ko‗ra ko‗rilayotgan mexanik tizimning motor 
valiga keltirilgan umumiy inertsiya momenti quyidagicha bo‗ladi:
J
Σ 
=J
rot
+J
bog.1
+
 , 
Bunda, 
J
rot
- rotor inertsiya momenti 
J
bar
- baraban inertsiya momenti 
J
bog.1
- J
bog.2
-1 va 2 bo‗g‗inlar inertsiya momentlari 
Yukni ko‗tarish rejimi uchun elektr yuritmaning xarakat tenglamasi 
quyidagicha bo‗ladi: 
M 
 = (J
rot
+J
bog.1
+
)
. 
Elektr yuritmaning mexanik qismi quyidagilarni o‗z ichiga oladi: elektr 
motorning rotori (yakori), mashinaning ishchi organi, transmissiya hamda mexanik 
uzatmalar tizimini. Agar mexanik qismning barcha elementlari barcha harakatlarda 
teng yoki proportsional tezlikka ega bo‗lsa, bunday mexanik tizim bikir tizim 
sifatida ko‗rilishi mumkin. Bunday holatda parametrlarni motor valiga keltirish 
formulalaridan foydalanib, tizimni J
Σ
keltirilgan inertsiya momentiga ega bo‗lgan 
bikir mexanik bo‗g‗in sifatida ko‗rish mumkin va bu bo‗g‗inning dinamik 
xarakteristikalarini tahlil qilish uchun (2.11) elektr yuritmaning xarakat 

---

54 
tenglamasidan foydalanish mumkin. Bunday mexanik tizimni bir massali tizim 
deyiladi. 
Aksariyat holatlarda ishchi mashinaning kinematik sxemasi val, bikir mufta, 
tasmali uzatma kabi bikir elementlarga ega bo‗ladi. Tishli uzatmalarda esa tishli 
ilashma orasidagi kichik tirqishni inobatga olishga to‗g‗ri keladi. Bunday 
holatlarda ishchi mashinaning kinematik tizimini bikir bir massali deb bo‗lmaydi. 
Ayni holda katta aniqlikda ishlaydigan mashinalar elektr yuritmalarga taalluqli. 
Bu holatda tizim harakat jarayonining matematik yechimi birmuncha 
murakkablashadi va kompyutyerda modellashtirishni talab qiladi.