A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

 
1.5. Nazorat savollari. 
1. Avtomatlashtirilgan elektr yuritma ta‗rifini bering. 
2. Elektr yuritmaning ikkita asosiy funksiyasini ko‗rsating. 
3. Ishchi mashinalar va ularning ishchi organlariga misollar keltiring. 
4. Elektr yuritmaning energetik kanallariga qaysi tuzilmalar kiradi? 
5. Elektr yuritmada energiya o‗zgartirgichlarining vazifasi nimada? 
6. Elektr yuritmaning axborot-boshqaruv kanaliga qaysi tuzilmalar
kiradi? 
7. Elektr yuritmalar ulardagi elektr motorlar harakatiga ko‗ra qanday
sinflanadi? 
8. Boshqaruv bo‗yicha elektr yuritmalarning sinflanishini aytib bering? 
9. Rostlanadigan elektr yuritma deganda qanday vazifalarni bajarish
nazarda tutiladi? 
10. Elektr yuritmalarni tezkor rivojlanishini belgilovchi xususiyatlar
nimada?

---

37 
2.
 
ELEKTR YURITMA MEXANIKASI ASOSLARI
2.1.
 
Motor va ishchi mexanizmning mexanik xarakteristikalari 
Elektr yuritmaning vazifalari –ishchi mashinani xarakatga keltirish va ushbu 
xarakatni boshqarishdir. O‗zgaruvchan xarakatni ifodalovchi kattaliklar: 
2.1 - jadval 
Ta‗sir etuvchi harakat 
Aylanuvchi harakat 
Kattaliklar Belgilanishi 
O‗lchov 
birliklar
i 
Kattaliklar 
Belgilanishi 
O‗lchov 
birliklari 
Yol 
S 
m 
Burilish 
burchagi 
θ 
radian 
Tezlik 
V =
m/s 
Burilish 
tezligi 
 
Rad/s; 1/s 
Tezlanish 
a=
 
m/s
2 
Burilish 
tezlanishi 
 
Rad/s
2
; 1/s
2 
Kuch 
F 
N 
Moment 
M 
Nm 
Massa 
m 
kg 
Inertsiya 
momenti 
J 
Kg m
2 
Mashina ishchi organlari xarakatini xarakterlovchi ko‗rsatkichlarning 
o‗zgarishi ularning kinematik zanjiriga (mexanik qismiga)
 F
kuchning ta‘siri ostida 
amalga oshadi. Aylanma xarakat uchun 
F
kuch ta‗siri moment 
M
ko‗rinishda qabul 
qilinadi. Bu moment yelkaga qo‗yilgan kuch orqali namoyon bo‗ladi (elka – bu 
kuchdan aylanish o‗qigacha bo‗lgan eng qisqa masofadir). Masalan 2.1 - rasmda 
ko‗rsatilganidek lebyodka barabaniga qo‗yilgan 
F
kuch yoki motor rotoriga 
qo‗yiladigan 
F
juft kuchlar ta‗sirida moment xosil bo‗lishini ko‗ramiz.
Bunda 
M=FR
aylanma xarakatli elektr motori moment xosil qilish manbasi 
hisoblanadi. Momentning musbat yoki manfiyligi aylanish yo‗nalishiga qarab 

---

38 
belgilanadi. Elektr motor ishlashi orqali xarakatga kelayotgan mexanizm oldinga 
siljishi (+) musbat va orqaga siljishi (-) manfiy deb qabul qilinadi. Shunga mos 
ravishda elektrmotor tezligi yo‗nalishi ham manfiy va musbat qilib belgilanadi.