А. А. Tulyaganov, S. S. Parsiyev, V. A. Tulyaganova, U. M. Abdullayev Elektr zanjirlar nazariyasi

6.4. Induktivlik orqali garmonik tok o„tishi

Induktivlik orqali quyidagi garmonik tok o„tayotgan bo„lsin:

i=I_mcos(t  ) ,

Elektr yurituvchi kuch quyidagicha ifodalanadi:

eL=-L	di	 LI msin(t  )=-Umcos(t  			) ,
	dt
			2

Induktivlikdagi kuchlanish quyidagicha ifodalanadi:

uL=-eL=Umcos(t  			)	,
	2
Olingan formuladan shunday xulosa qilish				mumkin:

kuchlanish ^₂ burchak miqdorida tokdan ilgarilab ketmoqda.

• 
   _u _i = ^₂
  

Rasm 6.5.

Ushbu xolat uchun Om qonuni quyidagicha aniqlanadi:

(6.12)
(6.13)

(6.14)

induktivlikdagi
(6.15)

U_m= LI_m=x_LI_m; U=x_LI , (6.16)

x_L=  L ushbu miqdor INDUKTIV QARSHILIK deb ataladi. Unga teskari bo„lgan miqdor esa induktiv o„tkazuvchanlik deyiladi.

41

bL=	1	,	(6.17)
	L

Induktivlikdagi quvvat miqdori quyidagicha aniqlanadi:

pL=ui=-UIsin2(t  ),

(6.18)

Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, induktivlik orqali garmonik tok o„tganda, energiyaning manba bilan induktivlik o„rtasida tebranishi hosil bo„ladi, natijada QUVVAT NOLGA TENG BO„LADI.

	6.5. Garmonik tokning sig„im orqali o„tishi
Sig„im orqali kuchlanish miqdori quyidagicha bo„ladi:
		u  Um cos(t ) ,				(6.19)
Garmonik tok esa:
i  C	du	 CUm (t  )  Im cos(t   			) ,	(6.20)
	dt		2

Rasm 6.6.

Kondensator plastinkalarida elektr zaryadlarning o„zgarishi kosinusoidal qoidaga asoslanadi. Musbat va manfiy zaryadlarning plastinkalarda yig„ilishi garmonik tok miqdorining o„tishiga sabab bo„ladi.

Garmonik tokning miqdori kondensatordagi zaryadlarning o„zgarish tezligi

dq
orqali aniqlanadi, ya'ni:


dt

42

6.20 ifoda shuni ko„rsatadiki, garmonik tok kuchlanishdan ^₂ burchakka ilgarilab

ketgan, demak tokning NOL qiymatiga kuchlanishning MAKSIMAL qiymati

MOS keladi. Fazalar farqi quyidagi formula bilan aniqlanadi:

  u i  



,

(6.21)

Om qonuniga asosan:

2

U



1

;

I

 x I

;

U  x I ,

(6.22)

1

m

C

m

C

m

C

x



sig„im qarshiligi;

C

C

 C Sig„im o„tkazuvchanligi deyiladi.

Bunga teskari bo„lgan qiymat

b

Sig„im quvvati:

C

pC  ui  UI sin 2(t ) ,

(6.23)

6.1- jadval

Element

Umumiy

Garmonik holatda

ko‟rinishi

Oniy qiymatlar

Aniq qiymatlar

Qarshilik

u  ri

u  rI m cos(t  )

U  rI

I  gU

i  gu

i  gUm cos(t  )

r

u  L ^di

Induktivlik

u  LIm cos(t  )

U LI

dt

1

t

i 

1

U m cos(t   



)

I 

1

U

i 

L

L

 udt

L

2

^L

Sig‟im

u 

1

t

1

idt

C

u  C Im cos(t  )

U 

1

I



C

i  C

du

i  CU m cos(t   



)

С

dt

I CU

2

43

NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   O„zgaruvchan tok, ta'rifi.
   
2. 
   Sinusoidal tok, ta'rifi.
   
3. 
   Garmonik (tok), kuchlanish, ta'rifi.
   
4. 
   Sinusoidal tok amplitudasi, burchak chastotasi.
   
5. 
   Sinusoidal tok grafigi, boshlang„ich faza.
   

6. 
   Sinusoidal o„zgaruvchan kattaliklar, o„rtacha qiymatlari.
   
7. 
   Qarshilik orqali garmonik tok o„tishi.
   
8. 
   Induktivlik orqali garmonik tok o„tishi.
   
9. 
   Sig„im orqali garmonik tok o„tishi.
   

44

VII–bob. SINUSOIDAL FUNKSIYALARNI VEKTOR DIAGRAMMASI VA KOMPLEKS SONLAR ORQALI IFODALASH.