A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

Monometallizm pul tizimi sharoitida 
-
bitta qimmatbaho metall 
(oltin va kumush, asosan oltin) umum ekvivalent vazifasini bajardi. Shu 
bilan birga, pul tizimining monometallizm davrida muomalaga oltin 
tangalarga maydalanadigan boshqa pul belgilari (xazina biletlari, 
banknotlar va may da monetalar) ham kirib kela boshladi.
Xalqaro valuta - kredit munosabatlarini amalga oshirishda XIX 
asrda to iiq va XX asming boshlarigacha muomalada oltin asosiy rol 
o‘ynadi. Oltin standartining rivojlangan davri 1880 - 1914-yillarga 
to‘g ‘ri keladi.
Monometallizm o‘z navbatida 
oltin tango, oltin quyma va oltin
deviz standartini
 
o‘z ichiga olar edi.
Oltin tanga standarti
tovarlaming bahosi oltinda ifodalanadi, 
mamlakat bozorlarida oltin to‘lov vositasini bajaradi va erkin ravishda 
zarb etiladi. Oltin pulning barcha funksiyalarini bajaradi. Oltin tanga 
standarti sharoitida pul tizimi talab va taklif asosida tartibga solinib, 
muomaladan ortiqcha boigan oltin tangalar «avtomatik ravishda» 
jamg‘armaga yo‘naltirildi, muomalada qo‘shimcha to io v vositasiga 
ehtiyoj tugilganda ular jamg‘armadan muomalaga qaytariladi. Oltin 
tanga standarti sharoitida mamlakatda pul tizimini tashkil etish silliq va 
samarali tarzda amalga oshirildi, biroq kishilaming tovar moddiy 
qiymatlarga boigan talabining hajmi iqtisodiyotdagi mavjud oltin
107

---

zaxiralari hajmidan sezilarli darajada ortib bordi, shuningdek, oltin tanga 
standarti sharoitida Markaziy banklarda ma’lum darajadagi oltin 
zaxiralarini shakllantirish zaruriyatini keltirib chiqardi.
Oltin tanga standartining asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat
edi:
- oltin tangalami qat’iy o‘matilgan qiymatlarda erkin ravishda 
zarb etish;
- o‘zining qiymatini oltinda ifoda etadigan pullami maydalash;
- oltinning mamlakatlar o‘rtasida erkin ayirboshlanuvi;
- oltin pulning barcha funksiyalarini bajarishi.
Birinchi jahon urushi juda katta miqdordagi moliyaviy xarajatlami 
vujudga kelishiga sabab bo‘ldi, buning natijasida hukumat budjet 
taqchilligini qoplash maqsadida muomalaga qog‘oz pullami emissiya 
qildi. Bu o‘z navbatida birinchi jahon urushida ishtirok etgan barcha 
mamlakatlarda (AQSHdan tashqari) oltinni qog‘oz pullarga almashtirish 
va xorijga olib chiqib ketish qonunan taqiqilab qo‘yildi. Birinchi jahon 
urushidan keyin, birorta mamlakat oltin tanga standartiga qaytish 
imkoniyatini qila olmadi. 1920-yillarda qator mamlakatlarda