A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

oltin
quyma
standarti joriy etildi.
Oltin quyma standarti
sharoitida banknotalar davlat tomonidan 
o‘matilgan summada oltin quymalarga ayirboshlanadi, oltin quyma 
standarti sharoitida muomalada oltin tangalaming to‘lov vositasi sifatida 
harakati va erkin zarb qilinishi amal qilmaydi.
Oltin quyma standartlari asosan oltin zaxiralariga boy bo‘lgan 
AQSH, Angliya, Fransiya va Yaponiyada hukm surdi. Unga ko‘ra 
muomalaga oltin tangalaming erkin zarb qilinishi barham topib, pullami 
oltinga almashtirish qo‘yilmalaming qiymati asosida chegaralanib 
qo‘yildi. Masalan, Buyuk Britaniyada bir oltin qo‘yilmasi 12,4 kg.ga 
to‘g‘ri kelar edi. Ushbu qo‘yilmani olish uchun 1700 funt sterling zarur 
edi. Fransiyada bir qo‘yilma 12,7 kg bo‘lib, ushbu qo‘yilma 215 ming 
franka baholanar edi.
Katta miqdorda oltin zaxiralariga ega bo‘lmagan mamlakatlarda 
(Avstraliya, Germaniya, Daniya, Norvegiya va boshqalar) 
oltin deviz
standarti
amal qilar edi. Oltin deviz standarti joriy etilgan 
mamlakatlarda milliy valutalar devizlarga, ya’ni oltinga erkin 
almashadigan chet el valutalariga ayirboshlanishi joriy etildi. Buning 
natijasida bir mamlakatning ikkinchi mamlakatga valutaviy bog‘liqligi 
vujudga keldi.
108

---

1929 - 1933-yillarda yuz bergan butun jahon iqtisodiy inqirozi 
natijasida oltin monometallizmining barcha shakllari amal qilish faoliyatini 
to‘xtatdi, AQSH dollarining oltinga nisbatan pariteti saqqlanib qoldi. 1930- 
yillardan boshlab xalqaro va mahalliy hisob-kitoblarda qog‘oz - kredit pul 
tizimi faoliyat yurita boshladi.
Ushbu tizimning o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat
edi:
- oltinning umumekvivalent sifatida muomaladagi harakati 
to‘xtatildi, bankotlaming oltinga ayirboshlanishi va maydalanishi 
barham topdi, oltin ichki va tashqi oborotdan chiqib zaxira sifatida 
saqlanadigan bo‘ldi;
- banklaming kredit operatsiyalari asosida muomalaga naqd va 
naqdsiz pul belgilari chiqarildi;
- pul oborotining asosiy ulushini naqd pulsiz hisob-kitoblar 
egallay boshladi;
- davlat tomonidan pul muomalasini tartibga solish kuchaytirildi, 
iqtisodiyotda pul muomalasini tartibga solishning instrumentlari ishlab 
chiqildi.