A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

M etallpuUar tizim i
sharoitida metall qanday shaklda bo‘lishidan 
qat’iy nazar, to‘lov vositasi sifatida qabul qilindi. Metall pullar tizimi 
ikkiga bo‘linib, birinchisi, 
bimetallizm,
ikkinchisi, 
monometallism
sifatida guruhlanadi.
Bimetallizm -
bu pul tizimida davlat qonuniy jihatdan to‘lov 
vositasi ikkita metallni (odatda oltin va kumush) chegaralanmagan 
miqdorda erkin zarb qilishga ruxsat beradi.
0 ‘z navbatida bimetallizm tizimi uchta shaklda amal qildi:
- birinchidan, parallel valuta tizimi, ushbu metall pullar 
o‘rtasidagi munosabat ulaming bozor bahosidan kelib chiqqan holda 
stixiyali ravishda o‘matildi;
- ikkinchidan, ikkiyoqlamaii valuta tizimi, metall pullar 
o‘rtasidagi munosabat davlat tomonidan belgilandi va shuning asosida 
oltin va kumush tangalar zarb qilindi;
- uchinchidan, «oqsoq» valuta tizimi - ushbu tizimda oltin va 
kumush tangalar qonuniy to io v vositasi sifatida xizmat qildi, lekin 
kumush tangalar yopiq holda, oltin tangalar esa erkin zarb etildi. 
«Oqsoq» valuta tizimi deyilishiga sabab kumush tangalar ushbu davrda 
tolaqonli valuta sifatida umum ekvivalent rolini amalga oshirmaydi.
106

---

Muomalada ikkita metall pulning vazifasini bajargan paytda ular 
o'rtasida bahoni aniqlashda muammolar va ziddiyatli holatlar vujudga 
keldi. Shu bilan birga, pul tizimining bimetallizm shakli beqaror va bir -
biriga o‘zaro qarama - qarshi edi. Shuningdek, rivojlangan tovar - pul 
munosabatlari sharoiti talablariga yetarli darajadajavob bermas edi.
Pul tizimining bimetallizm shakli hukm surgan davri asosan XVI -
XVII asrlarga to‘g‘ri keladi. Yevropa mamlakatlarida 1866-yillarda 
bimetallizm pul tizimini saqlab qolish maqsadida kumushning qiymatini 
oltinga nisbati rasmiy belgilab qo‘yildi. Unga ko‘ra, o‘sha paytda 
kumush va oltin o‘rtasida munosabat 15,5:1 nisbatda o‘matildi. XIX 
asming o‘rtalarida ushbu tenglik o‘rtasida farq kengayib 22:1 tartibda 
belgilandi. В uning natijasida oltin va kumush tangalar muomaladan 
chiqib, boylik jamg‘armasini bajara boshladi.
Jamiyatda tovar - pul munosabatlarining rivojlanishi va ijtimoiy -
iqtisodiy yagona umumekvivalent vazifasini bitta metall pul bajarish 
zarurligini ko‘rsatdi. Buning natijasida monometallizm pul tizimi 
shakllandi.