A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

М 2
= 
M l
+ chek boimagan jamg‘arma depozitlar, muddatli 
jamg‘armalar (100 ming dollargacha);
М3
= 
М2
+ 100 dollardan yuqori muddatli jamg‘armalar, 
jamg‘arma sertifikatlar va boshqalar;
L
= 
М3
+ xazina jamg‘arma obligatsiyalari, davlatning qisqa 
muddatli majburiyatlari, tijorat qimmatli qog‘ozlar va 
boshqalar.
Pul massasi tarkibida naqd pullar ulushining past yoki yuqoriligi 
muhim o‘rin tutadi. MDHga a’zo mamlakatlaming pul massasi tarkibida 
naqd pullaming ulushi sezilari darajada yuqori. Masalan, Rossiyada 
ushbu ko‘rsatkich 2002-yilda 36,6 foizni tashkil etgan. Odatda, 
rivojlangan mamlakatlaming pul massasi tarkibida naqd pullaming 
ulushi 5 - 1 0 foizni tashkil etadi.
Pul massasining o‘zgarishiga nafaqat muomaladagi pul miqdorining 
o‘zgarishi, balki pul aylanish tezligi ham ta’sir qiladi. 
Pul aylanish
97

---

muomalasi tezligi -
 
pulning tovarlar va xizmatlar uchun to‘lovlami 
amalga oshirishda qatnashish sur’atidir.
0 ‘zbekistonda pul agregatlari quyidagi tarkibiy qismlardan 
iborat25.
M l =
naqd pullar;
М2
 = MO + schyotlardagi pul qoldig‘i + mahalliy budjet mablag‘lari -
budjet, jamoa va boshqa tashkilotlar mablaglari;
М3
= M l + tijorat banklaridagi muddatli jamg‘armalar;
M4
= М2 + sertifikatlar + maqsadli zayom obligatsiyalari + davlat zayom
obligatsiyalari + xazina majburiyatlari.
Pul muomalasi qonuniga ko‘ra, pul muomalasi tezligi pul 
massasining o‘sishiga nisbatan proporsional ravishda ortib boradi. 
Iqtisodiyotning pul 
vositalari 
bilan ta’minlanganligi 
darajasini 
aniqlashda monetizatsiya koeffitsiyenti ko‘rsatkichidan foydalaniladi. 
Ushbu ko‘rsatkich ma’lum davr ichida o‘rtacha pul massasi darajasini 
jami ijtimoiy mahsulotning nominal qiymati o‘rtasidagi nisbati asosida 
aniqlanadi.