A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

4.6. Pul 
massasi va 
pul agregatlari
Pul massasi - muomaladagi naqd pullar va naqd pulsiz oborotdagi 
pullarning yig‘indisidir. Bugungi kunda bozor iqtisodiyoti sharoitida 
faoliyat yuritayotgan mamlakatlaming pul oborotida faqat banknota va 
tanga ko‘rinishda emas, balki kredit, chek va elektron yozuvlar 
ko‘rinishida ishtirok etayapti. Shuning uchun iqtisodchilar ushbu 
pullami pul massasi deb yuritishadi. Pul massasi mamlakatda muhim 
iqtisodiy kolsatkich boiib, uning hajmi jami ijtimoiy mahsulotning 
hajmi bilan muvozanatda (pulning aylanish tezligini inobatga olgan 
holda) boiishi zarur.
Pul massasining miqdori va uning tarkibi Markaziy bank tomonidan 
nazorat qilinadi. Markaziy bank pul - kredit instrumentlari orqali 
mamlakatda pul massasini oqilona me’yorini ta’minlaydi.
Pul massasi tarkibi asosan ikldta komponentdan tashkil topadi.
Muomaladagi naqd pullar
- pul massasining yuqori likvidli 
mablaglari hisoblanib, istalgan paytda toiov vositasi sifatida 
foydalanish imkoniyatini beradi. Ushbu agregat muomaladagi banknot 
va tangalami o‘z tarkibiga oladi.
96

---

Naqd pulsiz m ablagiar -
mulkiy shakli dan qat’iy nazar barcha 
turdagi xo'jalik yurituvchi subyektlaming kredit muassasalarida 
hisobraqamlardagi, shuningdek, plastik kartochkalar va hisob-kitob 
cheki ko‘rinishidagi mablag lardan iborat.
Muomaladagi likvidlik darajasi past hisoblangan pullar 
kvazipullar
deb yuritiladi. Ushbu pullaming tarkibiga nisbatan past likvidli va toiov 
vositasi sifatida ishlatilmaydigan qimmatli qog‘ozlar kiradi.
Pul massasi darajasini hisoblashning asosiy tamoyillaridan biri 
mablagiami likvidlilik darajasi hisoblanadi. Muomaladagi pulning 
turlari pul agregatlari bilan guruhlarga aj rati ladi. Unga ko‘ra 
muomaladagi mablagiar likvidlilik bo‘yicha tasniflanadi, ya’ni dastlab 
yuqori likvidli mablagiar past likvidligiga qarab M l, М2, M3,....Mn 
yoki L agregatlarga ajratiladi. Pul agregatlari tarkibi va soni turli 
mamlakatlarda turli chadir.
AQSHda naqd va naqd pulsiz hisob-kitoblami amalga oshiradigan 
pullar lividlilik darajasiga qarab quyidagi pul agregatlari bilan 
belgilanadi:
M l
= 
naqd pullar (banknotlar va tangalar), talab qilib olguncha 
saqlanadigan 
depozitlar, 
pul 
cheklari. 
boshqa chek 
depozitlari;