A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

Tijorat banklarini qayta molfyalash siyosati (hisob stavkasi).
Bozor iqtisodiyotining doimiy ravishda rivojlanib va takomillashib 
borishi iqtisodiyotda qo‘shimcha pul resurslariga bo‘lgan talabni keltirib 
chiqaradi. Tijorat banklari xo‘jalik yurituvchi subyektlarining moliyaviy 
resurslariga bo‘lgan talabini iqtisodiyotda vaqtinchalik bo‘sh pul 
mablag‘larini o‘ziga jalb qilish orqali qondiradi.
Xo‘jalik yurituvchi subyektlaming ushbu talabining o‘z vaqtida va 
past kredit foizlari asosida ta’minlanmasligi mamlakat iqtisodiyotining 
rivojiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Albatta. bu jarayonni iqtisodiyotda pul 
taqchilligi sifatida ham izohlash mumkin. Bir jihatdan, iqtisodiyotda 
vujudga kelgan pul taqchilligi milliy valutaning inflatsiya darajasini 
pasayishiga olib keladi, lekin iqtisodiyotda pul taqchilligi darajasining 
ortib borishi ishlab chiqarish sur’atining pasayishi va 
ishsizlik 
darajasining oshishi kabi xavfli ijtimoiy - iqtisodiy tanglikni keltirib 
chiqaradi. Markaziy bank ay nan mana shunday ijtimoiy - iqtisodiy 
xavfni tijorat banklarining qo‘shimcha moliyaviy resurslarga bo‘lgan 
talabini o‘zining qayta moliyalash siyosati orqali bartaraf etadi. Ya’ni 
Markaziy bank tijorat banklariga arzon moliyaviy resurslarini berishi 
orqali iqtisodiyotda pul massasi va tovar massasi o‘rtasidagi 
muvozanatni ta’minlaydi.
Demak, Markaziy bank qayta moliyalash siyosati orqali 
mamlakatdagi pul resurslari bozoridagi foiz stavkasiga ta’sir etib, miliy 
valutaning barqarorligini mustahkamlaydi. Chunki qayta moliyalash 
stavkasining pasaytirilishi iqtisodiyotda pul massasining ortishiga, 
aksincha, uning oshirilishi esa tijorat banklarining pul resurslariga
209

---

boigan talabini kamayishi natijasida iqtisodiyotda pul massasining 
pasayishiga olib keladi.
Markaziy bank qayta moliyalash stavkasi orqali faqat pul bozoriga 
emas, baiki mamlakat fond bozoriga ham ta’sir o‘tkazadi. 
Qayta 
moliyalash stavkasining ortishi pul bozoridagi depozit mablagiaming 
foizini va bank krediti foizining oshishiga olib keladi. Pul bozorida 
depozit mablagiaming va bank krediti foizining ortishi, o‘z navbatida, 
fond bozorida qimmatli qog‘ozlarga boigan talabning pasayishiga va 
ulaming taklifmi ortishiga olib keladi. Chunki pul bozorida depozit 
mablagiarga toianadigan foizlar miqdorining ortishi pul bozori 
ishtirokchilarini to‘g‘ridan - to‘g‘ri moliyalashtirishga boigan 
manfaatdorligini oshiradi.