A. A. Mustafaqulov, S. O. Eshbekova

Jism impulsi va kuch impuli

Jism impulsi deb jism massasining uning harakat tezligiga ko’paytmasiga miqdor jihatdan teng bo’lgan vector kattalikka aytiladi.

P  m  P  m  ^kg  ^{m }

_ _s _

Kuch impulsi deb jismga ta’sir etayotgan kuchning shu kuch ta’siri etgan vaqt oralig’i qiymatiga ko’paytmasiga miqdor jihatdan teng bo’lgan vector kattalikka aytiladi.

F  t  P  P₂  P₁  m₂  m₁

Jismlar sistemasining biror qismi tezlik bilan ajralganda unga qarama –qarshi yo’nalishda yuzaga keladigan harakatga reaktiv harakat deyiladi.

_{ } m_g_g

r _m

- raketaning tezligi.

r

Elastik urilishda to’qnashishdan so’ng jismlar alohida harakatlanadi, noelastikda esa birga harakatlanadi.

elastik to’qnashuvdan keyingi tezlik:

_{u } m₁₁  m₂<sub>2 .

m1</sub>  m₂

noelastik to’qnashuvdan keyingi tezlik:

_{u } m₁₁  m₂<sub>2 .

m1</sub>  m₂

biri tinch turgan bo’lsa:

u  ^{m11 .}

_m1  m₂

^Bola 

tezlik bilan

l ^{uzunlikdagi qayiqda yursa, qayiq ortga qancha}

S masofaga suriladi.

m(  u)  Mu  0 ^,

u _ S _

^{m ,} u 

^m  ^,

S  ^m l ^.

 l M  m

M  m

M  m

^{Gorizontal bilan}  ^{burchak hosil qilgan pushka m massali snaryadni}

 ^{tezlik bilan otsa pushka ortga qancha impuls oladi.}

Mu  m₁₁  m₁ cos ,

_{u } m₁ cos _.

M

F  Ma  M ^u ,


2
2S

P  P₁  P₂  2m cos - devorga jismning impulsi o’zgarishi.

 burchak ostida kelib urilib qaytsa

Mavzuga oid topshiriqlar

1. 
   Bir – biridan r = 10^-10 m masofada turgan ikkita protonning o‘zaro tortishish kuchi topilsin. Protonning massasi m = 1,67 10^-27 kg. Protonlar nuqtaviy massalar deb olinsin.
   
2. 
   Diametrlari d₁ = 4 sm va d₂ = 6 sm bo‘lgan ikkita mis sharlar bir
   

– biriga tegib turibdi. Bu sistemaning gravitatsion potensial energiyasi topilsin.

3. 
   Jism Erning sun’iy yo‘ldoshi sifatida, uning atrofida aylana bo‘ylab harakat qilishi uchun, Er sirtidan jismga gorizontal yo‘nalishda berilgan tezlik, ya’ni birinchi kosmik tezlikning son qiymati topilsin.
   
4. 
   Er sharining R radiusini, uning 𝜌𝜌 zichligini va Er sirti yaqinidagi og‘irlik kuchining g tezlanishini bilgan holda tortishish doimiyligi
   

hisoblansin.( R=6,4 10⁶ m, , g = 9,8 m/s².

  5500 ^{кг )}

м3

5. 
   Bir – biriga tegib turgan 40 sm radiusli ikki alyuminiy sharning o‘zaro tortishish kuchini hisoblang.( 𝜌𝜌 = 2600 kg/m³ ).
   
6. 
   Massalari mos ravishda M = 2 10³⁰ kg va m = 6 10²⁴ kg bo‘lgan
   

Quyosh bilan Er markazlari orasidagi masofa R = 1,5 10¹¹ m bo‘lsa, ular orasidagi tortishish kuchi F ni toping. Gravitatsion doimiy 𝛾𝛾 = 6,67 10^{- 11} n m² /kg² ).

7. 
   Erning orbital radiusi R = 1,5 10^-11 m, Quyoshning massasi esa M
   

= 2 10³⁰ kg. Erning Quyosh atrofidagi harakat tezligi 𝜗𝜗 ni toping. Gravitatsion doimiy 𝛾𝛾 = 6,67 10^-11 n m² /kg² .

8. 
   Oy Er atrofida 𝜗𝜗 = 1 km/s tezlik bilan harakat qiladi. Erning massasi M ni toping. Oyning orbital radiusi R = 3,8 10⁸ m. Gravitatsion doimiy 𝛾𝛾 = 6,67 10^-11 n m² /kg².
   
9. 
   Har – birining diametri d = 20 sm dan bo‘lgan, bir – biriga tegib turgan ikkita temir sharning o‘zaro tortishish kuchi aniqlansin.
   
10. 
    Venera plpnetasining o‘rtacha zichligi 𝜌𝜌 = 5200 kg/m³ , radiusi R = 6100 km. Venera sirtida erkin tushish tezlanishi qanday bo‘lishini aniqlang.