A. A. Mustafaqulov, S. O. Eshbekova, N. M. Jo’rayeva, J. K. Ibragimov

 
 

---

46 
5-MAVZU.
MOLEKULYAR-KINETIK NAZARIYANING ASOSIY 
TENGLAMASI. O’RTACHA KVADRATIK TEZLIK
Modda molekulalardan, molekulalar o’z navbatida atomlardan 
tashkil topgan. 
Atom-
muayyan kimyoviy elementning barcha 
xususiyatlarini o’zida saqlagan eng kichik zarradir. 
Molekula-
muayyan 
moddaning barcha kimyoviy xossalariga ega bo’lgan va mustaqil ravishda 
mavjud bo’la oladigan eng mayda zarra.
Moddaning M
n
-nisbiy molekulyar massasi deb shu molekula m
0
massasining uglerod molekulasi m
c
massasining 1/n qismiga bo’lgan 
nisbatiga aytiladi. 
Moddagi molekula yoki atomlar soni 0,012 kg massasi ugleroddagi 
molekula yoki atomlar sonidan necha marta katta ekanligini ko’rsatuvchi 
kattalikka 
modda miqdori
deyiladi. 
Moddaning shunday miqdorini unda mavjud bo’lgan molekulalar 
soni 0,012 kg ugleroddagi atomlar soniga 
molyar massa
deyiladi. 
. 
Avagadro
qonuni. Har qanday moddaning bir mol miqdoridagi 
molekula yoki atomlar soni bir xil. Avagadro qonuni normal sharoitda 
bir xil miqdordagi gazlar bir xil xajmni egallaydi.Normal sharoitdagi bir 
mol moddadagi molekula yoki atomlar soniga 
Avagadro soni
deyiladi. 
. 
Normal sharoitda I mol gazning egallagan 
molyar hajmi 
deyiladi. 
. 
Lodshmidt soni deb n.sh dagi bir birlik (1m
3
) hajm birligidagi 
molekulalar soniga aytiladi. 
Hajm birligidagi Molekulalar soniga 
konsentrasiya 
deyiladi.
Ideal gaz molekulalarining markazlari orasidagi masofa. 
c
H
m
m
M
12
1
0
=
V
m
V
V
m
N
N
A
ρ
µ
ν
µ
=
=
=
=
ν
ρ
ν
µ
µ
V
N
m
m
A
=
=
=
0
mV
m
m
N
m
vN
N
A
A
=
=
=
=
0
µ
mol
m
V
3
3
10
4
,
22
−
⋅
=
µ
3
25
23
3
3
1
10
69
,
2
10
023
,
6
10
4
,
22
1
m
m
N
N
A
L
⋅
=
⋅
⋅
⋅
=
=
−
ν
ER
P
kT
P
m
V
N
V
N
n
A
3
0
=
=
=
=
=
ρ
ν

---

47 
Izojarayonlar 
Izotermik jarayon-
T=const, PV=const, P
1
V
1
=P
2
V
2
. 
Izobarik jarayon- 
P=const,
=const,
. 
Izoxarik jarayon- 
V=const, =const,
. 
Jism o’zgarmas bo’lganda ma’lum massali gaz bosimi temperatura 
o’zgarishi bilan chiziqli o’zgaradi. 
.
 
Molekulyar-kinetik nazariyaning asosiy tenglamasi 
Molekulalarning to’xtovsiz harakati davomida ularning idish devori 
bilan to’qnashishlari tufayli gaz bosimi vujudga keladi. Molekulalar faqat 
3 ta o’zaro perpendikulyar yo’nalishlar bo’yicha harakat qiladi.
. 
Molekulalarning ilgarilama harakati energiyasi. 
k=1.38*10
-23
J/k – Bolsman 
doimisi. 
Molekulalarning ilgarilama harakatining o’rtacha kvadratik tezligi.