A. A. Mustafaqulov, S. O. Eshbekova, N. M. Jo’rayeva, J. K. Ibragimov

 
To’la ichki qaytish 
nur optik zichligi katta bo’lgan muhitdan, optik 
zichligi kichik bo’lgan muhitga o’tganda 
α
β

bo’ladi. Tushish burchagi 

---

210 
α
ning ma’lum qiymatida 
0
90
=
β
bo’ladi. Bu hodisaga 
to’la ichki qaytish
deyiladi. 
 
n
2,1
=
0
0
0
sin
90
sin
sin
α
α
=
yoki n
2,1
=
0
sin
1
α
da to’la ichki qaytish kuzatiladi. 
Prizmada nurning yo’li 
ϕ
β
α
γ
−
+
=
−
γ
nurning og’ish burchagi 
Prizmaga tushgan nur uning asosiga og’adi. Parallel plastinada nurning 
yo’li 
β
β
α
cos
)
sin(
−
=
d
x
x
-nurning siljishi 
Linzalar 
Bir yoki ikki tomoni sferik sirt bilan chegaralangan shaffof jismga 
linza
deyiladi. O’rta qismi chetki qismiga nisbatan qalin bo’lgan 
linzalarni 
qavariq 
(yupqa bo’lganlarini
botiq) linzalar 
deyiladi. 
Sferik sirtlar markazlari va linza markazidano’tuvchi o’qqa 
bosh optik 
o’q
deyiladi. F-linza fokusi, D-linzaning optic kuchi 
[ ]
)
(
1
1
1
dptr
dioptriya
m
F
D
=
=
=
, D=(n-1)(
2
1
1
1
R
R
+
)
n-linza yasalgan moddaningnur sindirish ko’rsatkichi, R
1
va R
2
-linza 
sirtining egrilik radiuslari 
Linzada tasvir yasash uchun 2ta nur chiziladi: 
a)
predmetdan bosh optik o’qqa parallel; 
b)
predmet uchidan linza markazi tomon 
f
d
F
1
1
1
±
=
±
linza formulasi. 
 
Tasvir haqiqiy bo’lsa(+) ishora, mavhum bo’lsa(-) ishora olinadi. 
k=
a
b
d
f
h
H
=
=
 
linzaning chiziqli kattalashtirishi deyiladi. 
d(a)-predmetdan linzagacha bo’lgan masofa; f(b)-linzadan 
tasvirgacha masofa; h-predmet balandligi; H-tasvir balandligi 
 
Lupa
yig’uvchi linzadan iborat. 
k=
F
L
0
L
0
=25sm -
eng yaxshi ko’rish masofasi 

---

211 
D
D
f
L
+
=
+
1
0
1
1
;
1
1
1
1
D
f
d
=
+
;
D
d
L
=
−
1
0
1
1
 Ko’zoynak 
D
1
-o’quvchi ko’ziningoptik kuchi, d
1
-o’quvchi ko’zini 
zo’riqtirmasdan o’qiydigan masofa.D-ko’zoynakning optic kuchi. 
Mikroskopning kattalashtirishi K=
2
1
0
F
F
hD
h-okular va obektiv orasidagi masofa 
F
1
va F
2
-obektiv va okularning fokus masofasi 
Bir xil chastotali va fazalar farqi o’zgarmas bo’lgan to’lqinlar kogorent 
to’lqinlar deyiladi. 
1
2
l
l
l
−
=
∆
-to’qinlarning bosib o’tgan yo’llar farqi 
a)
kuchaytirish(maksimum) sharti
λ
λ
k
k
d
=
=
∆
2
2
b)
susaytirish (minumum) sharti
2
)
1
2
(
λ
+
=
∆
k
d
−
λ
yorug’likning to’lqin uzunligi; k=0;
±
1;
±
2….butun sonlar 
R
m
r
m
0
2
1
λ





 +
=
- yorug’ halqalar radiusi 
R
m
r
m
0
λ
=
-qorong’u halqalar radiusi 
Yorug’lik nuri difraksion panjaraga tushganda undan 
og’adi.Difraksiyalangan nur uchun dsin
λ
ϕ
n
=
n-difraksion 
maksimumlartartib raqami. 
Agar n=k bo’lsa (k=0,1,2) uchrashgan nurlar bir-birini kuchaytiradi, 
n=
2
1
2
+
k
bo’lsa susaytiradi. 
n
c
=
ϑ
;
0
λ
λ
⋅
=
n
;
νλ
ϑ
=
Masalalarni yechish uchun uslubiy ko‘rsatmalar 
Interferensiyaga bog‘liq bo‘lgan masalalarda kogerent to‘lqinlarni 
hosil qilish usullarini tahlil qilish va to‘lqinlarni kuchaytirish va 
susaytirish shartlarini qarab chiqish kerak. Yupqa plastinkalarda 
interferensiyani kuzatayotganda zichligi katta bo‘lgan muhitdan yorug‘lik 
qaytgandan qo‘shimcha yo‘l farqi hosil bo‘lishini esdan chiqarmaslik 
kerak. Bu yo‘l farqi to‘lqin uzunligini yarmiga tengdir. 
Yorug‘lik difraksiyasiga taaluqli masalalarni yechishda Gyuygens-
Frenel prinsipiga binoan to‘siqlardan o‘tgan ikkilamchi nurlar 

---

212 
interferensiyasini aniqlashdan iborat. Frenelning zonalar metodini 
qo‘llash hisoblashni yengillashtiradi. 
Qutblanish hodisasiga taaluqli bo‘lgan masalalarda, qutblangan 
yorug‘likni hosil qilish usulini hamtahlil qilish kerak. Yorug‘likni 
dielektrik sirtidan qaytgan hollarda, Bryuster qonunida muxitning nisbiy 
sindirish ko‘rsatkichi ishtirok etishini hisobga olish kerak. Qutblangan 
yorug‘lik hosil qilishda ikkilamchi nur sindirish hodisasini qo‘llansa, 
masalalar yechishda Malvo qonunidan foydalanish kerak.