A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov

Nazorat 
- Bu haqiqiy natijalar rejalashtirilgan natijalarga mos 
b oiish in i 
kafolatlaydigan jarayondir. 
Nazorat jarayoni 
maqsad 
topshiriqlari yoki m e’yorlam i (ular ko‘pincha smeta tuzish chog‘ida 
hisoblab chiqariladi) o ‘z ichiga oladi, haqiqiy natijalar shu topshiriqlarga 
to‘g ‘ri kelishi lozim. So‘ngra faoliyat ko‘rsatkichlari vaqti-vaqti bilan 
oichanadi va maqsad topshiriqlari bilan taqqoslanadi.
Tahlilchi buxgalter menejerlarga davriy hisobotlar tarzida orqa 
aloqa axborotini taqdim etishlari lozim, bu axborot menejerlarga 
operatsiyalar rejaga muvofiq amalga oshirilayotganini aniqlash va 
faoliyatga o ‘zgartirish kiritish lozim bo‘lgan turlarini belgilash imkonini 
beradi.
Kommunikatsiya 
- buxgalterlar kommunikatsiya jarayonida 
hisobotning samarali tizimini o ‘matish va ta’minlash orqali yordam 
beradilar. Masalan, smeta orqali rejalar ulaming bajarilishi uchun 
javobgar 
bo‘lgan 
menejerlarga 
yetkaziladi. 
Bundan 
tashqari
386

---

smetalardagi axborot menejerlaming ishini muvofiqlashtirish uchun 
foydali bo‘lishi mumkin. Chunki ular o ‘zlariga qo‘yilgan talablarnigina 
emas, boshqa bo‘linmalaming rahbarlari duch kelayotgan cheklashlami 
ham bilib oladilar.
Rag‘batlash 
- buxgalterlar tomonidan tayyorlangan smetalar va 
ulaming bajarilishi to ‘g ‘risidagi hisobotlar xodimlaming tashkilotda 
ishlashi sabablariga katta ta’sir qiladi. Smetalar menejerlami belgilangan 
maqsadlarga erishishga rag‘batlantiradi va o ‘z navbatida smetaning 
bajarilishi to‘g ‘risidagi hisobotda erishilgan natijalami qo ‘yilgan 
maqsadga taqqoslash to ‘g ‘risidagi axborotni xodimlarga m a’lum qilish 
orqali xodimlami rag‘batlantiradi.
12.2. Xarajatlarning turkumlanshi va ular hisobining
vazifalari
Har qanday tijorat korxonasi imkoni boricha ko‘p foyda olishni 
ta’minlaydigan qarorlar qabul qilishga harakat qiladi. Mahsulotga 
qilingan xarajatlar foyda miqdoriga ta’sir qiladigan xarajatlarning 
muhim qismidir.
Odatda xarajatlar deganda iste’mol qilingan resurslar yoki tovarlar 
va xizmatlar uchun to ia s h lozim b o ‘lgan pul tushuniladi. Boshqarish 
uchun menejerlarga shunchaki xarajatlar emas, balki biror narsaga 
(mahsulotga, uning turkumiga, xizmatga) chiqimlar to ‘g ‘risidagi, ya’ni 
“xarajatlar hisobi obyektiga” chiqimlar to ‘g ‘risidagi axborot zamr.
12.1-rasm.