A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov

12.4-rasm. Kalkulyatsiya qilish usullari
Tannarxni faoliyat va mahsulot turlari, sotish bozorlari, mintaqalar 
hamda xaridorlar bo‘yicha kalkulyatsiya qilish kerak. Sarflami 
shakllantirish usullari tannarxni kalkulyatsiya qilish jarayoni bilan uzviy 
bog‘liq bo‘Iib, bu jarayon o ‘zining muhim xususiyatlariga, jumladan, 
sohaviy xususiyatlariga ega.
Mahsulotni ishlab chiqarish va sotish uchun sarflami rejalashtirish, 
ulam ing hisobini yuritish hamda tahlil qilishga yagona yondashuvni 
ta’minlash uchun ushbu sarflaming tegishli tasnifi kerak.
Ishlab chiqarish xarajatlari hisobini tashkil etishga faoliyat turlari, 
ishlab chiqarishning hamda ishlab chiqariladigan mahsulotning turi, 
korxonaning boshqamv tuzilishi va oicham lari ta’sir ko‘rsatadi.
Mahsulot tannarxini tashkil etuvchi qismlar nafaqat o ‘z tarkibiga 
ko‘ra, shuningdek, mahsulot ishlab chiqarish ahamiyatiga ko‘ra ham 
turlichadir. B a’zi birlari uni tayyorlash va ishlab chiqarish bilan, 
boshqalari ishlab chiqarishni boshqarish va unga xizmat ko‘rsatish bilan 
bevosita bogMiq boMadi. Uchinchi toifasi esa amaldagi qonunchilik 
bo‘yicha sarf-xarajatlarga kiritiladi.
Ishlab chiqarish xarajatlari hisobi yuritiladigan yo‘nalish-ishlab
411

---

chiqarish xarajatlarining alohidalangan va maqsadli hisobini talab 
etuvchi faoliyat sohasidir. Y a’ni, buxgalteriya m a’lumotlarining 
foydalanuvchilari biror sarf-xarajat haqida nimanidir bilib olmoqchi 
b oisalar, aynan shu narsaning o ‘zi hisob yo‘nalishi bo‘ladi. Ishlab 
chiqarish 
xarajatlari 
hisobining 
yo ‘nalishiga 
mahsulot 
tannarxi 
kalkulyatsiyasi, sotish b o iim i ta’minoti sarflari kalkulyatsiyasi, ya’ni 
amalda biron-bir mansabdor shaxsning ishlatilgan zaxiralami baholash 
zaruratini yuzaga keltiradigan holatlar misol b o iish i mumkin.
12.5-rasm.