A. A. Azlarova, M. M. Abduraxmanova bank marketingi va menejmenti

Mablag‘lar Likvidlilik- 
manbasi daromadlilik 
(“likvidlilik- markazlari” orka- 
daromadlilik li mablaglaglar- 
markazlari”) ni joylashtirish 
Depozitlar 
Kassali aktivlar
Olingan kreditlar 
Vakillik 
hisobvarag‘idagi 
mablag‘lar 
Emissiya qilingan 
qarz qimmatli 
qog‘ozlar 
Qimmatli 
qog‘ozlar 
Bank
kapitali
Ssudalar 
Asosiy vositalar 
 
24-rasm. Aktivlarni taqsimlash modeli yordamidaaktiv va passivlarni 
boshqarish. 
 
Likvidlilikni boshqarish o‘rganilayotganda bu kategoriya aktiv va 
passivlarni boshqarishning tarkibiy qismi ekanligini esda tutmoqlik kerak. 
Aktiv va passivlarni boshqarishdan asosiy maqsad riskning minimal darajasini 
ta’minlagan holda foiz tushumlarini va foiz to‘lovlari o‘rtasidagi farqni 
maksimallashtirish yoki xech bo‘lmasa barqaror darajada saqlashdan iboratdir. 
Bu maqsadga erishishning muhim sharti depozit potensialini oshishini aktiv 
operatsiyalari kengayishiga bog‘liqligi ustidan nazorat o‘rnatishdir. Halqaro 

---

91 
bank amaliyotida banklarning aktiv va passivlarini boshqarishning amaliy 
jihatdan bir qancha metodlar ishlab chiqilgan. Jahon amaliyotida eng keng 
tarqalgan quyidagi ikki metod aktiv va passivlarni boshqarishda shug‘ullaniladi: 
1. Birlashgan (yagona) manba metodi: 
2. Taqsimlangan manbalar metodi (konvertatsiya): 
Birlashgan manba metodining mazmuni uning nomidan ham anglashiladi. 
Bunda jalb qilingan va o‘z mablag‘lari turli aktivlarga joylashtiriladi. Birlashgan 
manba metodida banklarning jalb qilingan mablag‘lari bank kassassiga yoki 
bankning vakillik hisobvarag‘iga yig‘iladi va ushbu yig‘ilgan mablag‘lar hisobidan 
aktiv operatsiyalar amalga oshiriladi. Quyidagi keltirilgan rasmda banklarda aktiv 
va passivlarni boshqarishning birlashgan manba metodi aks ettirilgan. 
Tijorat banklarida shuningdek, jalb qilingan mablag‘lar to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
aktivlarga joylashtirilishi mumkin. Jalb qilingan ma’lum muddatga jalb qilinadi va 
ushbu muddat va summaga mos aktiv operatsiyalarga yo‘naltiriladi. Ushbu usul 
texnik jihatdan murakkab va riskli hisoblanadi. Quyidagi rasmda aktivlar va 
passivlarni boshqarishning taqsimlash metodiga muvofiq boshqarish tartibi 
keltirilgan. 
Mazkur metodga muvofiq bankning jalb qilingan yoki o‘z resurslari 
bo‘limidan qat’iy nazar barcha resurslar aktiv operatsiyalarga mudatti va 
summasiga muvofiq joylashtiriladi. Taqsimlangan manbalar metodi fondlar 
manbalarini bo‘linishga asoslanadi. Bu metodni qo‘llashda aktivlarni 
ishlatishning belgilangan yo‘nalishlari belgilangan manbalar bilan 
bog‘lanadi va bunda ularning mos holda likvidlilik va foydaliligi hisobga 
olinadi. 
Aktiv va passivlarni boshqarish texnikasining taraqqiyoti, bir vaqtning 
o‘zida risklarning ortishi va fondlarni o‘zgaruvchanligi manbalarning 
bo‘linganligi metodikasini ustun qilib qo‘yadi. Masalan, agar bank fondlari 
asosan qisqa muddatli, doimiy bo‘lmagan majburiyatlardan iborat bo‘lsa, 
demak mablag‘larning asosiy qismi qisqa muddatli kreditlar va qimmatli 
qog‘ozlarga joylashtirilishi kerak. Aksincha bank o‘z fondlarini uzoq, 
muddatli manbalar hisobiga shakllantirgan bo‘lsa, ma’lum bir risk bilan 
manbalarni uzoq muddatli kreditlarga joylashtirish yoki loyihalarni 
moliyalashtirishga yo‘naltirishi mumkin.