A. A. Azlarova, M. M. Abduraxmanova bank marketingi va menejmenti

 
 
 
 
6-rasm. Kontrakt bankning tashkiliy tuzilishi. 
 
Jahon tajribasida banklarning quyidagi tipologiyalari mavjud.
 
Umuman 
olganda besh toifadagi bank operatsiyalarini kuzatish mumkin:
1. Ulgurji bank; 
2. Chakana bank; 
3. Universal bank; 
4. Islom banklari; 
5. Xalqaro banklar. 
Yana shuni ham ta’kidlash zarurki, har bir davlatning o‘z xususiyatidan 
kelib chiqqan holda bank tizimini turlicha guruhlarga ajratish mumkin. Masalan, 
Buyuk Britaniyaning Barkley banki saytiga murojaat qilsak, u yerda bank turli 
toifadagi mahsulotlarni, jumladan, shaxsiy banklar, biznes banklar, xalqaro banklar 
va asosiy xizmatlardan tashqari turli-tuman xizmatlarni taklif etadigan 
tashkilotlardan iboratligini ko‘rishimiz mumkin. 
 
Bu xizmatlar turkumiga fondlar brokeri, aktivlar menejmenti, investisiyalar 
banki kiradi. Nihoyat banklar xizmatlar spektri bo‘yicha ham toifalanishi mumkin. 
Faqat bir toifadagi banklar, masalan, ulgurji banklar (Tesco Finance), chakana 
xizmatlar banki (JPMorgan). Biroq aksariyat banklar bir necha xizmatlarni taklif 
etadi va ular universal banklar toifasiga kiradi.
Bugungi kunda davom etayotgan jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi 
sharoitida bank faoliyati va bank operatsiyalarini rasional boshqarish katta 
ahamiyatga ega. Buning uchun banklarda zamonaviy bank menejmentini joriy 
etish, ilg‘or mamlakatlarning bu sohadagi tajribasini o‘rganish zarur. Shu ma’noda 
7
Kent Mathews and John Tompson.
 
The economics of banking.Third edition.“WILY”, 2014
.p.18 
Boshqa banklar 
Kapital bozori 
NBBT faoliyati 
Kontrakt bank 
Iste’molichilar 

---

28 
menejment o‘z ichiga boshqaruv jarayonlarini amalga oshirishning moliyaviy, 
moddiy, tashkiliy, xukukiy, ma’naviy-psixologik shart-sharoitlarini yaratish, 
boshkaruv vazifalarining bevosita ijro etilishi, boshqaruv jarayoni natijalari nazorat 
va taxlil etilishi kabi bosqichlarni qamrab oladi. 
Bularga ko‘shimcha ravishda tijorat banklarida mijozlarning kredit tarixi 
bo‘yicha axborot bazasini yaratish, bank kredit xizmatchilarini malakasini doimiy 
ravishda oshirib borish maqsadga muvofikdir. Shu bilan birga tijorat banklari 
barqarorligini ushlash va ularni samarali boshqarib turish uchun fikrimizcha, bank 
mijozlarini ham malakasini ularning iqtisodiy bilim saviyalarini oshirish, yangi 
ochilayotgan korxona rahbarlarini kasb malakaviy darajalarini tekshirish va 
nazorat qilish tizimini yaratish maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Chunki bank 
barqarorligi va likvidligi bevosita bank mijozining moliyaviy barqarorligiga 
bog‘liq jarayon hisoblanadi.
Nazariy jihatdan, banklarni tartibga solishning an’anaviy konsepsiyasi 
barqarorlikka, xususan, birinchi galda kapitalga (inqiroz sharoitida likvidlilikka 
ham) nisbatan prudensial talablarni ko‘zda tutib, normal iqtisodiy muhitda va 
tizimli bank sarosimalari sharoitida individual ravishda banklarning barqarorligini 
ta’minlashga qaratiladi. Zero, bank tizimining umumiy barqarorligini ta’minlash 
uchun, avvalambor tijorat banklarining individual “himoya yostiqlari” mustahkam 
bo‘lishi lozim. 
Dastlabki kreditni muqobillashtirish nazariyalari vertikal foiz stavkasi davlat 
tomonidan belgilanishiga asoslangan. Keyingi nazariyalar uni defolt riskiga asosan 
belgilanishini ko‘rsatadi. Bu nazariyaga binoan moliyaviy vositachilar, jumladan 
banklar kredit riskining oshishini foiz stavkasini oshirish hisobiga kompensatsiya 
qilolmasligi inobatga olingan. Bank muayyan miqdordagi qarzlarga ega 
bo‘lgandan keyin risk darajasi foiz stavkasi darajasidan yuqori bo‘ladi, natijada 
kutilayotgan foyda pasayadi. U quyidagi grafikda tasvirlangan.