9-sinf kimyo fani biletlariga javoblar 1-bilet

15-BILET 
1. Sanoatda sulfat kislota ishlab chiqarish. 
2. 100 ml suvda 2mol HCl eritilganda hosil bo‘lgan eritmaning massa ulushini toping. 
3. Kimyoviy reaksiya tezligining moddalar tabiatiga bog‘liqligi. 
1-savolga javob
: Kimyo sanoati uchun juda muhim bo‘lgan anorganik bi rik malar dan biri sulfat kislotadir. 
Sanoatda sulfat kislota ishlab chiqarish uchun xomashyolar: sof oltin gugurt — S, temir kolchedan (pirit) — FeS
2
, rangli metallarning sulfidlari — CuS, ZnS, PbS, vodorod sulfid — H
2
S. Sanoatda xomashyodan sulfat kislota 
ishlab chiqarishga qadar bo‘lgan jarayonlar bir necha bosqichga bo‘linadi. 
1. Oltingugurt (IV)-oksidni olish. 2. Oltingugurt (IV)-oksidni tozalash.
3. Oltingugurt (IV)-oksidini oksidlash. Oltingugurt (VI)-oksidni olish. 
1. Oltingugurt (IV)-oksidni olish. Mavjud xomashyolardan oltingugurt (IV)-oksid olish uchun quyidagi kimyoviy 
reaksiyalarni amalga oshirish kerak: 
Sanoatda H
2
SO
4
ishlab chiqarish uchun piritdan foydalaniladi. Piritni kuydirish (oksidlash) reaksiyasini sanoatda 
yuqori unum bilan amalga oshirish uchun quyidagi amallarni bajarish kerak: 
1) havo o‘rniga toza kislorod yuborilgan holda reaksiyani amalga oshirish. Havo o‘rniga sof kisloroddan 
foydalanilsa, reaksiyaga kiri shuvchi moddalardan biri — kislorodning konsentratsiyasi ortadi, reaksiya tez lashadi;
2) pirit bo‘laklarini maydalash kerak. Bunda piritni kislorod bilan to‘q na shuvlar sirti kattalashadi, natijada 
reaksiya tezlashadi. Ammo piritni haddan tashqari maydalanib ketishi reaksiyani se kin lashtiradi. Chunki pirit 
zichlashib qoladi. Kislorod pirit ning zichlashgan qatlami oralariga kira olmaydi. Qarshi oqim prinsipidan 
foydalanilganda piritni juda maydalangan ku kun laridan ham foydalanish yaxshi natija beradi. Kolchedanni 
kuydirish (FeS
2
ni oksidlash) pechiga kukun holdagi pirit yuqoridan pastga sochiladi, pastdan esa havo haydaladi. 

---

Piritning mayda zarrachalari bilan havoning aralashmasi qaynovchi qatlam deyiladi. Bunday sharoitda piritni 
oksidlash uchun juda oz muddat kifoya.
2. SO
2
ni tozalash.Oltingugurt (VI)-oksidning olinishi katalitik jarayon bo‘lib, vanadiy (V)-oksid – V
2
O
5 
katalizator 
sifatida ishlatiladi. SO
2
ga qo‘shilgan chang va har xil qo‘shimchalar katalizatorni zararlaydi, ya’ni katalizatorning 
katalitik xossasini susaytiradi.
Shu ning uchun pirit kuydirilganda ajralib chiqayotgan SO
2
avval tozalanib, so‘ngra kontakt apparatiga yuboriladi. 
Kuydirish pechidan chiqayotgan SO
2
siklon va elektrofiltr deb ataluvchi qurilmalarda tozalanadi. So‘ng ra suv 
bug‘laridan tozalash uchun quritish minorasida quritiladi. Bu ning uchun konsentrlangan H
2
SO
4
dan foydalaniladi 
3. Oltingugurt (IV)-oksidini oksidlash. Oltingugurt (VI)-oksidini olish. Oltingugurt (IV)-oksidini oltingugurt (VI)-
oksidga aylan tirish uchun katalizator ishtirokida oksidlanadi. Oltingugurt (VI)-oksidni gidratlash, ya’ni sulfat 
kislota olish: Yuttirish minorasida oltingugurt (VI)-oksididan sulfat kislota olinadi. Buning uchun SO
3
ni suv bilan 
reaksiyaga kiritish kerak. Ammo yuttirish minorasida SO
3
suv bilan reaksiyaga kirishib, H
2
SO
4
ning juda mayda 
tomchilarini hosil qiladi va minora tuman bilan qoplanadi. Bu sulfat kislotali tuman juda qiyin kondensatlanadi. 
Shuning uchun yuttirish minorasida SO
3
98 % li sulfat kislota yordamida yuttiriladi.