9-sinf kimyo fani biletlariga javoblar 1-bilet

2-savolga javob
. Havo tarkibida hajm jihatdan1% Ar, 21% O
2 
va 78%N
2
, ekanligini bilgan holda, 
havoning o‘rtacha molyar massasini toping 
Mr
(havo)
=
1∗40+21∗32+78∗28
100
=28,96
3-savol javobi
. Soda ishlab chiqarish. 
Soda — Na
2
CO
3
natriyning eng muhim birikmalaridan bo‘-lib, xalq xo‘jaligi uchun amaliy ahamiyatga ega. 
Sanoatning ko‘p tarmoqlarida sodadan xomashyo sifatida foydalaniladi, xusu san, shisha ishlab chiqarishda 
shixtaning (xomashyolarning aniq nisbatlardagi aralashmasi) asosiy tarkibiy qismi, sellulozadan qog‘oz 
tayyorlashda, to‘qima materiallar ishlab chiqarishda, yog‘-moy lar tarkibidagi yog‘ kislotalarni, sintetik yog‘
kislotalarini neyt rallab sovun olishda, neft qazib olishda burg‘ulash ishlarini yengil lashtirish, neftni qayta 
ishlashda naften kislo talaridan yuvuvchi vositalar tayyorlashda, natriyning boshqa tuzlarini sintez qilishda soda 
ishlatiladi.Soda tabiatda juda oz miqdorda uchrab, unga bo‘lgan sanoat ehtiyojini qondira olmaydi. Shuning 
uchun uni arzon xomashyodan sintez qilib olish muhim ahamiyat kasb etadi. Bu yo‘nalishda dastlabki texnologik 
jarayon XVIII asrda fran suz shifokori L.Leblan tomonidan taklif etilgan «sulfat usuli» (yoki «Leblan usuli») 
bo‘lib, unda osh tuzi sulfat kislota yor da mida natriy sulfatga o‘tkaziladi. Natriy sulfat esa ko‘mir bilan qizdirilib, 
natriy sulfidga aylantiriladi. Natriy sulfid kukun holi dagi ohaktosh bilan qizdirilib, soda hosil qilinadi: 
Ohaktosh bilan qizdirilganda hosil bo‘lgan sodani ajratib olish uchun qattiq aralashma maxsus tegirmonda 
maydalanib, suvda eritiladi. CaS suvda yomon eriydi, eritma undan ajratilib, bug‘latiladi va soda kristallari 
olinadi. Bu texnologik jarayon qimmatga tush ganligi sababli keyinchalik boshqa tejamli usul («ammiakli usul») 
bilan almashtirilgan. 
«Ammiakli usul» E.G.Solve tomonidan taklif etilgan bo‘lib, bunda ammoniy xloridga so‘ndirilgan ohak bilan 
ishlov berilganda hosil bo‘ladigan ammiak bilan osh tuzining konsentrlangan erit masi to‘yintiriladi va unga 
bosim ostida karbo nat angidrid yubo riladi. Eritma sovutilganda sovuq eritmadan yomon eriydigan natriy 
gidrokarbonat cho‘kmaga tushadi, uni ajratib olib qizdirilsa, soda hosil bo‘ladi. 
Soda Na
2
CO
3
.10H
2
O holatda kristallogidrat tuz bo‘lib, bevo sita “kir sodasi” nomi bilan yuvish vositasi sifatida 
ishlatiladi. Uni yuqori haroratda qizdirib, kalsinatsiyalangan (suvsiz lantirilgan) soda – Na
2
CO
3
(temir sodasi) 
olinadi. NaHCO
3
holida esa ichimlik sodasi deb atalib, kundalik turmushda turli maqsadlarda ishlatiladi. 
Muallif: Shexov Rahmatullo Rahimovich