9-sinf adabiyot 1-dars Sana: O`qituvchi: Mavzu: ruhiy kamolot vositasi

HAYNRIX HAYNENING SHE’RLARI HAQIDA

Oldin aytilganidek, bolalikda xalq adabiyoti ta’sirida o’sgan Haynening she’riyatiga mazmuniga ko’ra ham, ifoda yo’sini jihatidan ham chuqur xalqchillik xosdir. Uning she’rlari shaklan soddagina, oson o’qiladi, ohangi o’ta muloyim. Ayni vaqtda, ularning zamiridagi ma’noni ilg’ab olish o’quvchiga hamisha ham oson emas. Chunki shoir deyarli har bir she’rida folklordagi kabi sirli, sehrli, izohlash mumkin bo’lavermaydigan ruhiy holatlarning poetik manzarasini chizadi. Haynening she’rlarida xuddi nemis xalq qo’shiqlarida bo’lganidek, arvoh, ro’yo, murda, kafan, tobut, go’r obrazlari ko’p uchrasada, ularga umidsizlik butunlay yot. Shoir ertangi kunga ishonch bilan qaraydi. Hayot kechirishda ulkan ma’no ko’radi. Bu hol she’riyatida ham aks etadi.

Shoirning ko’pchilik she’rlari muayyan syujetga ega bo’lib, lirik qahramondan boshqa obrazlar ham ishtirok etsalar-da, lekin ularda voqea-hodisalardan ko’ra, tuyg’ularni aks ettirish ustuvorlik qiladi. Masalan, «Ro’yo» she’rida: «Darhol dedi: «Tayyor turgil sen, Kafaningni chaymoqdaman men», «Darhol dedi: «Vaqt ziq, bilgin sen, Tobutingni yasayapman men» yoki «Darhol dedi: «Sekinroq gapir, Qaziyapman sen uchun qabr» singari tasvirlar to’qqiz bo’limda aks etsa ham so’nggi o’ninchi bo’limda shoir:

Keting bundan, qora demonlar,

Istamayman, keting shu zahot.

Menga suyuk — yashil o’rmonlar,

Menga suyuk — nurafshon hayot

deya o’zining hayotbaxsh tuyg’ularini izhor etadi va she’rning ta’sir maromiga ijobiy yo’nalish beradi.

Ma’lumki, xalq qo’shiqlaridan ko’pincha g’am ufurib turadi. Zero, dono xalq g’amni tuymagan odam quvonch nimaligini tushunmasligini yaxshi biladi. Xuddi shu kabi H. Hayne she’larida ham qayg’u ko’pga o’xshab ko’rinadi. Lekin, aslida, uning zamirida hamisha hayotbaxsh quvonch yotgan bo’ladi. Shuning uchun ham Haynening she’rlari asrlar osha yashab, o’zbek o’quvchilarigada ma’naviy oziq bermoqda.