9-mavzu: Ovqat hazm qilish tizimining yoshga oid xususiyatlari reja

O’n ikki barmoqli ichak- bu ingichka ichakning boshlang’ich qismi bo’lib,uzunligi voyaga etganlarda 25-30 sm ni tashkil etadi. Bu ichakka oshqozon osti bezidan oshqozon osti shirasi va jigarning o’t suyuqligi kelib quyiladi. Bu suyuqliklar ovqatni parchalab ingichka ichakka o’tkazib beradi. Ingichka ichak-o’n ikki barmoqli ichakning davomi bo’lib, uzunligi voyaga etgan bolalarda 5-6 metrga tengdir. Ingichka ichakda ovqatning asosiy qismi hazm bo’ladi va hazm bo’lgan ovqat qonga so’riladi.Ingichka ichakning boshqa ichaklardan farqi shundaki, bu ichak devorida vorsinkalar deb ataladigan mayda so’rg’ichlar bo’lib, hazm bo’lgan ovqatni qonga so’rilishini ta’minlaydi. Ichakning butun yuzasida 4 millionga yaqin vorsinkalar bo’ladi. Ingichka ichakda ovqat 6-8 soat atrofida saqlanadi. Yo’g’on ichak- voyaga etgan odamlarda 1,5 metrdan iborat bo’ladi va olti qimdan tashkil topgan. Bolalarda dastlab yo’g’on ichak ancha nozik va kalta bo’ladi. So’ngra yo’g’on va uzunlashadi. Bu ichakda asosan qoldiq ovqatlar saqlanadi. Bu ovqatlar 18-20 soatgacha turadi. Yo’g’on ichak bilan ingichka ichakning birlashgan joyida ko’r ichak va chuvalchangsimon o’simta joylashgan bo’ladi.
Hazm shiralari va ularning fermentlari. Ovqat hazmi kanalining bezlari tomonidan ajraladigan hazm shiralari suvdan va uncha katta bo’lmagan miqdorda organik moddalar va tuzlar aralashmasidan iborat bo’ladi. Hazm shiralarining asosiy tarkibiy qismini – fermentlar tashkil etadi. Bundan tashqari fermentlar tarkibida shilimshiq modda va suv saqlanganligi sababli ozuqani yumshatadi va shilliq modda bilan o’rab, uning mexanik qayta ishlanishini va ovqat hazmi kanali bo’ylab harakatini ta’minlaydi.
Fermentlar quyidagi xususiyatlari bilan tavsiflanadi: 1.O’z-o’zidan bajariladigan ximiyaviy jarayonlarni katalizator sifatida tezlashtiradi yoki susaytiradi. 2.Faqatgina moddalarning parchalanishida – analiz (tahlillash) katalizatorlik qilmasdan, balki moddalarning birikishiga – sintez (umumlashtirish) ham katalizatorlik qiladi. 3.Spesifik ta’sir ko’rsatish qobiliyatiga ega. Har bir ferment ma’lum ximiyaviy tarkib va tuzilishga ega moddalarga ta’sir ko’rsatadi. 4.Qizdirilganda parchalanadi. 5.Ma’lum muhitda: kislotali, ishqorli yoki neytral muhitlarda ta’sir ko’rsatadi.
Fermentlarning faolligi muhit reaksiyasiga bog’liq holda o’zgarib turadi: masalan, pepsin ishqorli muhitda o’z faolligini yo’qotsa, kislotali muhitda esa tiklaydi.
Hazm fermentlari gidrolazlar guruhiga ya’ni H⁺ va OH^- ionlarini biriktirib olgan fermentlarga kiradi, ya’ni suv eritmalaridagi moddalarni hazmlovchilardir.
Ular, uglevodlar, kraxmalni parchalovchi amilolitik yoki amilazalar, proteinlar, oqsillarni parchalovchi proteolitik yoki proteazalar, lipidlar, yog’larni parchalovchi lipolitik yoki lipazalarga farqlanadi