9 mavzu. Karboksilli birikmalar va ularning funksional hosilalari. Reja

2. Karbon kislotalarning funksional hosilalari: Sinflanishi (amidlar, galogenangidridlar,
kislota angidridlari, murakkab efirlar) tuzilishi, izomeriyasi, nomenklaturasi. Fizik
xossalari. Olinish usullari. Kimyoviy o‘zgarishlari, eterifikatsiya, pereeterifikatsiya,
murakkab efirlar. Yog‘ va moylar, sovun. Detergentlar.

Funksional hosilalarning nomi karbon kislotalarning mos trivial yoki IUPAC nomlaridan foydalanib hosil qilinadi¹.

Karbon kislotalarning funktsional hosilalari quyidagi nomlar bilan ma’lum: xlorangidridlar, angidridlar, amidlar va murakkab efirlar. Bu hosilalar karbon kislotadagi – OH guruhi Cl, OOCR, NH₂ yoki OR′ bilan almashinishidan hosil bo’ladi:

Bu barcha birikmalar asil guruhi saqlaydi:

Kislotalar kabi funksional hosilalar ham alifatik yoki aromatik bo’lishi mumkin.
Fizik xossalari. С = O guruhining mavjudligi kislota hosilalarining qutblanganligini ta’min-laydi. Xlorangidridlar, angidridlar va murakkab efirlarning qaynash harorati molekulyar massasi mos keluvchi al­degid va ketonlarning qaynash haroratiga yaqin. Amidlar esa yuqori haroratlarda qaynaydi, chunki ularda kuchli molekulalararo vodorod bog’lanish mavjud².

Funksional hosilalarning dastlabki vakillari C₃ va C₅ murakkab efirlar hamda C₅ va C₆ amidlar suvda yaxshi eriydi. Organik erituvchilar bilan yaxshi aralashadi. Uchuvchan murakkab efirlar yoqimli hidga ega, ular ko’pincha parfyumeriyada va qandolatchilik sanoatida qo’llaniladi. Xlorangidridlar o’tkir hidli bo’lib, gidrolizlanganda HCl va karbon kislotaga parchalanadi.
9.1 - jadval
Ba’zi xlorangidridlar, angidridlar va amidlarning fizik xossalari