|
9-mavzu: Diniy ekstremizm va terrorizmga qarshi kurash: O‘zbekiston tajribasi (2 soat)
Reja:
1. Fundamentaliz va Ekstremizmni keltirib chiqaruvchi omillar
2. Yangi diniy harakatlar tushunchasi va soxta xristian harakatlar.
3. Kibermakonda din omili.
Mavzuning o’quv maqsadi: Ushbu mavzuda diniy ekstramizm va fundamentalizm tushunchalarining mazmun mohiyati haqida, hamda yangi diniy xarakatlar to’g’risida ma’lumotga ega bo’ladilar.
Tayanch iboralar: vijdon erkinligi, konfessiya, diniy bag’rikenglik, fundamentalizm, kibermakon.
Xozirgi kunda yurtimizda kupchilikni diniy masalalar kiziktirib kelmokda. Ayrim kishilar, ayrim chalasavod kishilar bundan foydalanib, chet eldan kirib kelayotgan xar-xil diniy ekstremistik va fundamentalistik okimlarni targib kilib yuribdilar, bu ishda ularni chet ellik sponsorlar mablag, adabiyotlar bilan taxminlamokdalar. Bu ishda xorijiy kuporuvchi tashkilotlarning ishtiroki sezilmokda.
Diniy fundametalizm akidaning uzgarmasligini ximoya kiladigan vaxiy va muxjizalarning mukaddas kitoblaridagi bayonining xarfiy talkini tarafdori, ularning xar kanday majoziy talkiniga murosasiz suzma-suz talkiniga asoslangan extikodni aklga tayangan mantikiy dalillardan ustun kuyadigan, muayyan diniy extikod shakllanishining bshlangich davrdagi belgilangan barcha yul yuriklarini katxiy va ogishmay bajarilishini talab kiladigan diniy okimlarni ifodalashda kullaniladigan
Fundamentalizm tushunchaning diniy maxnosini anglamok uchun semantik kelib chikishiga extiborni karatsak shu narsaning guvoxi bulamizki, nasroniylar injilni tashvik kilinishi yulida uni turli tillarga tarjima kilishlari natijasida mazkur kitobning tarjima matnlari jiddiy uzgarishlarga uchragan. Shuningdek nasroniylikda Iso paygambar safdoshlari va boshka tarixiy shaxslarga siginish, ularni iloxiylashtirish darajasiga etib borish okibatida nasroniy dinining ustivor goyalarini talkin kilishda maxlum maxnoda buzilishlar sodir bulgan, deb daxvo kilinadi. Bu esa uz navbatida ushbu din peshvolari, ayniksa, uning dastlabki goyalari taxsirida bulgan radikal din arboblari urtasida bu xolatni islox kilish fikrini vujudga keltiradi. Nasroniylikda " fundamatalizm" tushunchasi ancha oldin paydo bulganiga karamay, uning dastlabki rasmiy kurinishini 1908 yili AKShning Kaliforniya shtatida radikal protestantlarning "Xristian dinining fundamental tushunchalari konferentsiyasi" uyushmasining vujudga kelishi bilan boglash mumkin. Ularning asosiy va bosh maksadi injilning sof xoliga kaytarishni kutarish bulgan. Fundamentalistlar kup yillar davomida fakat xristian diniga nisbatan kullanildi, keyinchalik xind va yaxud fundametalizmi xakida gapirildi.
Islom fundamеntlizmiga kelsak, avvaliga aksariyat muslmon taxlilchilari islomni yangilash yulidagi saxy xarakatlarini taxriflash uchun " fundamentalizm" atamasini kullashni rad etishadi. Ayrimlar aytadiki, bu atama joxillik va koloklik maxnolarini anglatadi va shu tufayli islom yulidagi kayta tiklashni taxkirlaydi, boshkalar esa bu atama arab va islomga extikod kilgan uzga xalklar tilida anik mukobilga ega emas va shu sababdan uning muslmon jamiyatlarida tadbik etilishi uchun asos yuk deb dalil keltirishdi. Birok, arab tilida yozuvchilar 1980 yillardan boshlab "usuliya" atamasini ishlata boshladilar, bu ibora «usul- asoslar»dan (birligi asl- asos) olingan bulib, fundamentalizmning suzma- suz tarjimasidir. 1980 yillarga kelib musulmon taxlilchilari uni asosiy va ilmiy baxslarda kullay boshladilar. Shu tarika fundamentalizm atamasi islom tiklanish va shu xakidagi tadkikotlarning tarkibiy kismiga aylandi.
Fundametalizm xar-bir dinning poydevori, yaxni diniy kitoblari va paygambarlari xayotiga taklidan yashashga daxvat bulsa, buning nimasi yomon, degan savol tugilishi mumkin. Axir xech bir iloxiy kitob yoki diniy extikod yovuzlik, ugrilik, odamxushlik, zino va nojuya xarakatlarga chakirmaydi-ku. Aksincha, bir-birlariga mexr- muruvvatli bulish, etim-esirlarga yordam berish va xayrli savobli ishlarni xar-bir xukumat kullab-kuvatlashi turgan gap. Ammo muammoning ikkinchi tomoni xam mavjud, mazkur oliy janob va oliyximmat daxvatlar nikobi ostida ayrim din xarakatlari va dindorlar xokimiyat tepasiga intiladi va bu yulda kon tukish, odamlarni xonavayron kilish, bolani otasidan, onani oilasidan ajratishdan xam tap tortmaydi. Aytinchi, bu kaysi islom akidalariga tugri keladi. Bunday xukumatparastlarni vaxxobiy deysizmi, xizbut-taxrirchilar yoki akromiylar deysizmi farki yuk. Ularning niyati-islom ruknlari soyasida xokimiyatga erishish.
Demak, atom kuvvatini tinch maksadda inson xizmatiga kuyish bilan birga yovuzlik yulida bomba sifatida kullash mumkin bulganidek, fundametalizmning ikki kiyofasi mavjud: biri insonlarni ezgu kadriyatlar asosida yashashga daxvat bulsa, ikkinchisi mazkur daxvat ostida - xokimiyatga erishish yulida kon tukishdan xam tap tortmaslik.
Maxlumki, islom fundamentalizmining asosiy goyasi sof islom pritsiplariga kaytish, maksadi - islomiy tarakkiyot yulini joriy etishdir.
XX asrning 80-90 yillarida butun dunyoda diniy omilning faollashuvi sobik sovetlardan keyingi makonda xam uz aksini topdi. Bu davr jamiyat tarakkiyotida, bir jixatdan diniy extikodning ijtimoy madaniy xayotdagi tabiiy mavkei tiklayotgan, ikkinchi tomondan mazkur asosda ayrim mafkuraviy ziddiyatlar tugilishi vakti buldi.
Markaziy Osiyodagi yangi davlatlar mustakilligining karor topishi va mustaxkamlanishi davrida "islom omili", "islom uygonishi", "islom fenomeni", “kayta islomlashish” kabi iboralar tobora kuprok ishlatilib, bu xol ularning bekiyos faollashuvini uzida aks etirdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
