9-маъруза: Маълумотларга нисбатан рухсатларни мантиқий бошқариш. Формал моделлар

Тизимда ушбу фойдаланиш усуллари бир-биридан алоҳида-алоҳида фойдаланилиши талаб этилмайди ва уларнинг комбинациясидан ҳам фойдаланиш мумкин (2-расм).

2-расм. Фойдаланишни бошқариш тизимлари

DAC усули

Фойдаланишни бошқаришнинг мазкур усули тизимдаги шахсий объектларни ҳимоялаш учун қўлланилади. Бунга кўра объект эгасининг ўзи ундан фойдаланиш ҳуқуқини ва кириш турини ўзи белгилайди.

DAC да субъектлар томонидан объектларни бошқариш субъектларнинг идентификация ахборотига ва асосланади. Масалан, UNIX операцион тизимида файлларни ҳимоялашда, файл эгаси қолганларга ўқиш (r), ёзиш (w) ва бажариш (x) амалларидан бир ёки бир нечтасини бериши мумкин. Умумий ҳолда DAC усули аксарият операцион тизимларда фойдаланишларни бошқариш учун фойдаланилади. Масалан, қуйидаги 3-расмда DAC усулини Windows NT/2k/XP ОТларида фойдаланиш ҳолати келтирилган.

3-расм. Windows XP да DACдан фойдаланиш

Бироқ, DAC жиддий камчиликка эга. Бу ҳолат маълумотлар ундан фойдаланиш ҳуқуқига эга бўлмаган субъектлар томонидан фойдаланилмаслигини тўлиқ кафолатламаганидир. Бу ҳолат маълумотни ўқиш ҳуқуқига эга бўлган бир фойдаланувчини маълумотни эгасининг рухсатисиз ҳуқуқга эга бўлмаган фойдаланувчига юбориш имконияти мавжудлигида намаён бўлади. Бундан ташқари, DACга тегишли яна бир камчилик сифатида тизимдаги барча объектлар улардан фойдаланишни белгилайдиган суъектларга тегишли. Амалда эса, тизимдаги барча маълумотлар шахсларга тегишли эмас, балки бутун тизимга тегишли бўлади. Буларга яққол мисол сифатида ахборот тизимини келтириш мумкин.

Бироқ, DAC жиддий камчиликка эга. Бу ҳолат маълумотлар ундан фойдаланиш ҳуқуқига эга бўлмаган субъектлар томонидан фойдаланилмаслигини тўлиқ кафолатламаганидир. Бу ҳолат маълумотни ўқиш ҳуқуқига эга бўлган бир фойдаланувчини маълумотни эгасининг рухсатисиз ҳуқуқга эга бўлмаган фойдаланувчига юбориш имконияти мавжудлигида намаён бўлади. Бундан ташқари, DACга тегишли яна бир камчилик сифатида тизимдаги барча объектлар улардан фойдаланишни белгилайдиган суъектларга тегишли. Амалда эса, тизимдаги барча маълумотлар шахсларга тегишли эмас, балки бутун тизимга тегишли бўлади. Буларга яққол мисол сифатида ахборот тизимини келтириш мумкин.