8-mavzu. Lingvistik tahlil metodlari

 
Transformatsiyalash (aylantirish) usuli 
Distributiv tahlil usuli doirasida shakllangan bo‘lib, oddiy sintaktik 
qurilmalardan murakkabroqlarini, bir turdagi sintaktik qurilmadan boshqa 
turdagisini ma’lum qoidalar asosida hosil qilish yo‘l va vositalarini tadqiq va tahlil 
etishga mo‘ljallangan. Bu tahlil usulida markaziy (asosiy, ilk sodda) birlik (odatda 
aniqlik mayli, umumiy zamon, umumiy shaxs va son shakl va ma’nolaridagi gap 
yoki, masalan, aniq nisbatli qurilma v. h. ) tanlanib, shu qurilmadan boshqa 
ma’noli va vazifali qurilmalarning hosil qilish chizmalari (chunonchi, ko‘chirma 
3
Bu sohalar bilan qiziqqanlar ilk ma`lumot va yo`llanmani ko`rsatilgan ilmiy adabiyotlardan, jumladan, 
"Лингвистический экциклопедический словарь"dan olishlari mumkin.

---

gapli qurilmalardan o‘zlashtirma gapli qurima hosil qilishchizmasi) aniq 
belgilanadi, kodlashtirib, modellashtiriladi. Bunday model (qurilma,chizmalar) 
samarasi avtomatik (mashina, kompyuter) vositasida ma’lum bu dastur asosida bir 
qurilmadan ikkikinchisini to‘g‘ri hosil qila olish bilan belgilanadi.
Bu tahlil usuli mashina tarjimasida, matnlarni avtomatik tahlil jarayonlarida 
keng qo‘llaniladi, ko‘p holda injener (kompyuter) lingvistikasi va matematik 
lingvistika bilan qorishib ketadi.
Bu tahlil usuli bilan fanimizda qisman Sobirjon Muhammedov (injener 
lingvistikasi yo‘nalishida ) va Sattor Mahmatqulov shug‘ullanishgan
 
Komponent tahlil usuli 
Mohiyatan kimiyo fanida moddalarni ularni tashkil etuvchi kimiyoviy 
unsurlarga ajratish bilan o‘xshash bo‘lib, tilshunoslikda asosan, deskriptiv va 
funksional lingvistika ichida shakllangan tahlil usulidir. Bu usul ma’noli lisoniy 
birliklar (morfema va leksemalar)ning ma’nolarini tarkibiy qismlarga (semalarga) 
ajratib, bu birliklar ma’lum lisoniy paradigmalarda qaysi tarkibiy qismi (semasi) 
bilan kirishi va qaysi semasi bilan farqlanishining tahlil va tavsifini beradi. Ma’lum 
paradigmani tuzuvchi, birlashtiruvchi semalar integral (birlashtiruvchi, umumiy), 
paradigmalarda har bir birlikni ajratuvchi semalar esa differensial (farqlovchi) 
sema deyiladi. Chunonchi,
ota - ona,
bobo - buvi,
o‘gil - qiz,
kuyov - kelin.. 
siralari qarindoshlikni atovchi ma’noli bo‘lagi (semasi) asosida birlashib, 
erkak/ayol jinsiga mansublik semasi bilan farqlanadi.
Bir lisoniy birlik turli semalari asosida turli-tuman paradigmalardan o‘rin 
egallashi sababli (chunonchi, 
ona-xola, ona-buvi, ona-qiz, ona-opa
v. h. ) bu 
lisoniy birlikning turli paradigmalardagi differensial semalari uning umumiy 
lisoniy ma’nosida birlashtiriladi (komponent sintez) va